Salvatore Rossi
Ο
Μύθος του Σισύφου
Η ΗΘΙΚΗ ΕΝΝΟΙΑ ΕΝ ΤΩ ΜΥΘΩ ΤΟΥ ΣΙΣΥΦΟΥ
Ο μύθος
του Σισύφου, όστις υπήρξεν υιός του Αιόλου, αδελφός του Κρηθέως, Αθάμαντος και
Σαλμωνέως, και πρώτος βασιλεύς της Κορίνθου, ανήκει εις την απωτάτην
αρχαιότητα.
Χωρίον εκ της Οδυσσείας παριστά αυτόν εν τω Ταρτάρω σκληρώς καταδεδικασμένον
εις αιωνίαν τιμωρίαν, κυλίοντα δηλονότι προς την κορυφήν όρους ογκώδη λίθον, όν
μόλις κατορθοί ν' αναβιβάση, ότε αίφνης ούτος επαναπίπτει επί του πεδίου, ούτως
ώστε ο τάλας αναγκάζεται να επαναλαμβάνη επ' άπειρον τον άσκοπον τούτον αγώνα :
(Οδ. λ, 593—600).
Ο Όμηρος αποσιωπά το αίτιον της φρικώδους ταύτης ποινής, αλλ' ημείς
δυνάμεθα να εξαγάγωμεν αυτό εκ διαφόρων παραδόσεων μεταγενεστέρων, αναφερουσών
περί του Σισύφου ότι ούτος απετόλμησε ν' αποκαλύψη εις τον Ασωπόν, εις μάτην
πλανώμενον προς αναζήτησιν της θυγατρός αυτού Αιγίνης, το όνομα του άρπαγος,
ήτοι αυτόν τούτον τον Δία, όστις θυμωθείς επεδίκασε τον Σίσυφον τω θανάτω [:
Απολλωδ. Βιβλιοθ. Ι, 9, 3].
Αλλ' ο θάνατος δεσμευθείς δι' αλύσεων υπό του πονηρού Σισύφου δεν ηδυνήθη
να ελκύση αυτόν εις τον Άδην, ειμή μόνον μετά την απελευθέρωσίν του τη επεμβάσει
του Άρεως [: Φερεκύδου Σχολ. εις Ομηρ. Ιλ.
Ζ, 153]· ουχ ήττον όμως πριν ή ο Σίσυφος αποθάνη παρήγγειλε μετά λεπτής
πονηρίας εις την γυναίκα αυτού ν' αφήση αυτόν άταφον.
Ως εκ τούτου αιτιώμενος παρά τω Άδη και τη Περσεφόνη επί τη σκληρά ταύτη
αμελεία, κατώρθωσε να επανίδη επί τινα καιρόν το φώς, ουδ' ήθελεν επιστρέψει
πάλιν, αν δεν ηναγκάζετο να υποκύψη εις την βίαν του Ερμού.
Διάφοροι μυθολόγοι ως ο Hartung, ο Preller, ο Decharme, έχοντες υπόψιν
ότι η πόλις της Κορίνθου έτρεφεν ιδιαιτέραν λατρείαν εις τας θεότητας της
θαλάσσης της διαβρεχούσης εξ αμφοτέρων των πλευρών τον ισθμόν παρ' όν αύτη
κείται, εικάζουσιν εν τω Σισύφω θεόν τινα των κυμάτων, ο Preller δ' ιδίως φρονεί ότι η ποινή εις
ήν ο ήρως τυγχάνει αιωνίως καταδεδικασμένος, υποδηλοί την εικόνα της μαινομένης
θαλάσσης, ής τα κύματα ανυψούνται τα μεν επί των δε ανορθούμενα.
Είναι πιθανόν ότι τοιαύτη τις ερμηνεία εδόθη μόνον δια τον λόγον ότι ο
Σίσυφος υπήρξε πατήρ του Γλαύκου εναλίου θεού. ημείς όμως διστάζομεν
να παραδεχθώμεν αυτήν.
Επισκοπουμένων απλώς αμφοτέρων των φυσικών τούτων φαινομένων,
παρατηρείται πράγματι ποιά τις ομοιότης μεταξύ του προς τα άνω κυλιομένου λίθου
του μεθ' ορμής επαναπίπτοντος επί του πεδίου και των συνωθουμένων κυμάτων,
άτινα κατόπιν πλαταγίζουσιν επί της ακτής. Ουχ ήττον όμως εν τη συγκρίσει ταύτη
διεκφεύγει η εσωτάτη έννοια του μύθου, ο λόγος της τηλικαύτης ποινής της
επιβληθείσης υπό τοη χολωθέντος θεού, προς τούτοις δε αμελείται η διαφορά των
δύο κινήσεων.
Τω Foresti εξ εναντίας φαίνεται ευφυεστέρα και μάλλον πιθανή η γνώμη του
Cox [:The Myth, of the Ar. Nat. σ. 185,
262.] απεκδεχομένου τον Σίσυφον ως ηλιακόν
τινα ήρωα και αναγνωρίζοντος εν τω λίθω, όν ούτος είναι ηναγκασμένος ν' αναβιβάζη
μέχρι της κορυφής του όρους εξ ής πάλιν επαναπίπτει, την εικόνα του ηλίου, όστις
ανυψούται μέχρι του ζενίθ, εξ ού ταχύτατα κατέρχεται και δύει την εσπέραν.
Αλλ' όμως και η υπόθεσις αύτη φαίνεται απορριπτέα, καθ' όσον ουδεμία
υπάρχει χρόνου διαφορά εις την άνοδον και κάθοδον του ηλίου, ώστε και ουδεμία
διαφορά κινήσεως υπάρχει, ενώ, επαναλαμβάνω, εν τη ποινή του Σίσυφου βλέπομεν ακριβώς
διακεκριμένα τα στοιχεία της κινήσεως, άπερ προσελκύουσι πάραυτα την προσοχήν
και άτινα πρωτίστως οφείλομεν να λάβωμεν υπ' όψιν όπως εξακριβώσωμεν την
σημασίαν του όλου.
Υπάρχει εν τη φύσει υψίστη δύναμις τα πάντα τολμώσα και τα πάντα νικώσα.
Αύτη η δύναμις ήτο πεπροσωποιημένη υπό των αρχαίων εν τω Διί υπάτω,
υψίστω. Πάντες προσεκύνουν και ελάτρευον αυτόν, προσφέροντες θυσίας και
εξιλασμούς. Ουαί τω αποτολμώντι να εξαναστή κατ' αυτού ή ν' αθετήση τας βουλάς
αυτού. Μάτην απεπειράθησαν να εισδύσωσιν εις τον ουρανόν ο Τυφών και ο
Καπανεύς, αμφότεροι συνετρίβησαν βληθέντες υπό του κεραυνού του χολωθέντος μαιμάκτου θεού.
Έτι οδυνηροτέρα υπήρξεν η τύχη του Προμηθέως αποτολμήσαντος ν' αφαιρέση εκ
του ουρανού το πύρ του περιλάμπρου φωτός και να κομίση τοις ανθρώποις τηλικούτον
θησαυρόν. Απηνής γύψ καταβιβρώσκει το ήπαρ του ατυχούς δεσμώτου επί των αξένων
βράχων του Καυκάσου.
Και ο Σίσυφος υφίσταται εν τω Άδη ποινήν σκληροτάτην ένεκα της ακριτομυθίας
αυτού επί βλάβη της θεότητος. Τοιουτοτρόπως ο παντοδύναμος θεός εξέρχεται
τροπαιούχος κατά τους μετά των ανθρώπων αγώνας.
Συγχρόνως όμως ο τιμωρός ούτος θεός θριαμβεύων δεινήν υφίσταται αφ'
ετέρου ζημίαν δια της απωλείας μέρους της εξουσίας και του μεγαλείου εις τα
όμματα των ανθρώπων, ενώ εξ εναντίας ο αντιμετωπίζων την μήνιν αυτού και
θυσιαζόμενος ήρως καθίσταται πρόξενος παρά τοις θνητοίς υπερόχων ευεργετημάτων,
οσάκις αποφεύγων να περιφρονήση υπεροπτικώς πάσαν σύνεσιν, ως ο Τυφών και ο
Καπανεύς, δρα περιεσκεμμένως και από χρηστού συνειδότως.
Ουδέ δύνανται τοιαύται χρησταί ενέργειαι ν' αποβώσι φρούδαι, τουναντίον
μάλιστα θ' αποτελέσωσι το πρώτον βήμα προς ανίχνευσιν της αληθείας και προς
θρίαμβον της προόδου, ήν έτεροι μάλλον ευτυχείς θέλουσιν περιαγάγει, εναντίον
πάσης αντιδρώσης δυνάμεως, εις πλήρη τελειότητα.
Αυτό τούτο συμβαίνει και εις τον ημέτερον ήρωα προσπαθούντα δια της
περινοίας αυτού να ματαιώση την αυθαίρετον βίαν. Τωόντι το όνομα Σίσυφος
υποδεικνύει σοφόν εκ του θέματος σοφός, εξ ού Σί-σοφος [:Ο τύπος «σί-συφος»
έχει αναδίπλωσιν της πρώτης συλλαβής του θέματος και ανομοίωσιν του
φωνήεντος] (πρβλ. σέσυφος. πανούργος, παρά Ησυχίω), καθ' όν τρόπον το
Προμηθεύς εκ της ρίζης μανθ, μηθ, προσέλαβεν ηθικήν έννοιαν υποδηλούσαν την
συγκίνησιν και την ταραχήν του διαλογιζομένου νού.
Πλήν τούτου ο Σίσυφος κέκτηται αφθονίαν συμβουλών ποικίλων. Ο Ησίοδος τον
αποκαλεί Αιολομήτην [: Απόσπ. 32] και ως τοιούτος παρά τοις αρχαίοις συνδυάζεται
μετά του Οδυσσέως [:βλ. κυρίως Σοφ. Φιλοκτ. 117, ένθα ο Οδυσσεύς καλείται υιός
του Σισύφου], ήρωος διαβοήτου επί φρονήσει και πανουργία εν τω ελληνικώ στρατώ.
Αλλ' ώσπερ εις τον Οδυσσέα, ανυψωθέντα δια της αλώσεως του Ιλίου εις τον
κολοφώνα της δόξης και της ισχύος, καθίσταται άγονος πάσα τέχνη και πανουργία
και επί μακρόν χρόνον ριπτάζεται απανταχού υπό της τύχης, διότι προσέβαλε θεόν
τινα, τοιουτοτρόπως εις μάτην ο Σίσυφος «κέρδιστος
γένετ' ανδρών». τα κωλύματα τα φυόμενα εκ της κακοβουλίας, της αισχρότητος
και της χαμερπείας παραλύουσι την άλλως τε αδύνατον φύσιν των ανθρώπων.
η θεότης η απεικονιζομένη εν τοις κωλύμασι τούτοις καταδικάζει αυτόν εις
θάνατον και άνευ ουδενός οίκτου προς εκείνον όστις τοσούτον επέδειξεν οίκτον εις
τους άλλους [: ο μύθος διηγείται ότι ο Σίσυφος έθαψε τον Μελικέρτην υιόν του Αθάμαντος
και παρέσχε συγγνώμην εις τον Αυτόλυκον καίπερ αποδείξας αυτόν ληστήν],
επιβάλλει αυτώ εν τη άλλη ζωή χαλεπήν και απηνεστάτην ποινήν, διότι αισθάνεται
ότι η νίκη δεν υπήρξε τελεία, καθ' όσον η αλήθεια ής ο Σίσυφος τυγχάνει
κομιστής εξέχυσε το φώς αυτής και μάλιστα ηθικώς εθριάμβευσεν.
Η ποινή του Σισύφου απεικονίζει τα διάφορα στάδια του διεξαγομένου
αγώνος, τας διαφόρους αποπείρας άς τω υπαγορεύει η προνοητική αυτού φρόνησις
ίνα τύχη της σωτηρίας, αλλά συγχρόνως είναι και απεικόνισις της οδυνηράς ερεύνης
της αληθείας εκ μέρους του σοφού, ήν ουδέν κώλυμα δύναται ν' αναχαίτιση. Ο
όγκος ο ωθούμενος προς την κορυφήν του όρους απεικονίζει τας συνεχείς προσπαθείας
τας τολμηράς και εμπαθείς προς κτήσιν της γνώσεως, ήν επιποθεί ο άνθρωπος αμέριστον
και τελείαν.
Η ιστορία διδάσκει, πόσοι κατεστράφησαν φθάσαντες εις την κτήσιν της
αληθείας ή και μόνον διιδόντες αυτήν μακρόθεν.
Το αμάρτημα συνίσταται κατά τον μύθον εν αυτή τή ζητήσει της αληθείας.
διότι εαυτόν βλάπτει όστις δια μέσου του σκότους της αμαθίας προσπαθεί να
καταλάβη δεσπόζουσαν θέσιν.
(Κατά το ιταλικόν του Salvatore Rossi εκ της Riv. di Storia antica )
/ - πηγή: περ. «Αρμονία»,
Εν Αθήναις, 1901, τεύχος 11ον
άρθρον:
Salvatore Rossi,
Η ηθική έννοια εν τω μύθω
του Σισύφου
(εκ του ιταλικού)
[ To μεταφρασθέν άρθρο στις σ.
545-549.
Εδώ τμήμα του άρθρου από τις σ.
546-549.
Ατυχώς ο μεταφραστής δεν κατονομάζεται.
Το πολυτονικό σύστημα μετατράπηκε εδώ σε
μονοτονικό.
Μέσα στις αγκύλες εντέθηκαν οι σημειώσεις
του άρθρου. ]
Λόγος Έμφρων