Ντέιβιντ Κοέν
David Cohen
Law, Violence and Community in Classical Athens, Cambridge University Press, 1995
μεταφρασμένο μικρό απόσπασμα
Η ανάλυση του Αριστοτέλη για τον κανόνα δικαίου στηρίζεται πάνω στην ανάλυσή του για τη φύση της πολιτικής κοινότητας.
«Μόνο οι άνθρωποι σχηματίζουν πολιτικές ενώσεις»
Πρώτον, ο Αριστοτέλης στηρίζει την θεωρία του στην μοναδική ικανότητα των ανθρωπίνων υπάρξεων να σχηματίζουν πολιτικές σχέσεις (Πολιτικά, 11253 a 10-18):
[ Λόγος – ίδιον ανθρώπου και διάκρισή του από ζώα. ]
Ο «λόγος» οδηγεί τον άνθρωπο στη δημιουργία Associations .
Ο άνθρωπος είναι ο μόνος από τα ζώα που κατέχει την ομιλία. Η απλή φωνή, είναι αλήθεια, μπορεί να υποδηλώνει πόνο και ευχαρίστηση και επομένως κατέχεται από τα άλλα ζώα όπως επίσης… αλλά η ομιλία είναι σχεδιασμένη να δείχνει το θετικό και το βλαβερό («συμφέρον και βλαβερό»), και επομένως το σωστό και το λάθος. . Για αυτό είναι η αποκλειστική περιουσία του ανθρώπου που τον διακρίνει από τα άλλα ζώα επειδή μόνον αυτός έχει αντίληψη του καλού και του κακού (αγαθόν και κακόν) και του σωστού και του λάθους και των άλλων ηθικών ποιοτήτων, και είναι η συνεργασία σε αυτά τα πράγματα. που κάνει την οικογένεια και την πόλιν.
[ το πρωτότυπον κείμενον του Αριστοτέλους:
« διότι δὲ πολιτικὸν ὁ ἄνθρωπος ζῷον πάσης μελίττης καὶ παντὸς ἀγελαίου ζῴου μᾶλλον, δῆλον.
οὐθὲν γάρ, ὡς φαμέν, μάτην ἡ φύσις ποιεῖ·
λόγον (10) δὲ μόνον ἄνθρωπος ἔχει τῶν ζῴων· ἡ μὲν οὖν φωνὴ τοῦ λυπηροῦ
καὶ ἡδέος ἐστὶ σημεῖον, διὸ καὶ τοῖς ἄλλοις. τοῦ ἔχειν αἴσθησιν λυπηροῦ καὶ ἡδέος καὶ ταῦτα σημαίνειν ἀλλήλοις),
ὁ δὲ λόγος ἐπὶ τῷ δηλοῦν ἐστι τὸ συμφέρον καὶ (15) τὸ βλαβερόν, ὥστε καὶ τὸ δίκαιον καὶ τὸ ἄδικον·
τοῦτο γὰρ (ίδιον) πρὸς καὶ μόνον ἀνθρώποις, κακοῦ καὶ δικαίου καὶ ἀδίκου καὶ τῶν ἄλλων αἴσθησιν ἔχειν· ἡ δὲ τούτων κοινωνία ποιεῖ οἰκίαν καὶ πόλιν . »
Μετάφραση του χωρίου από την Παναγή Λεκατσά:
« Ουδέν δηλαδή, ως διακηρύττομεν, ασκόπως η φύσις ποιεί· εξ όλων δε των ζώων (10) μόνον ο άνθρωπος έχει τον έναρθρον λόγον. Η μεν απλή τουτέστι φωνή είναι οιονεί διά σημείου έκφρασις του αισθήματος του προξενουμένου υπό του λυπηρού και του ευχαρίστου, διό και εις τα λοιπά ζώα υπάρχουν (μέχρι τούτου δηλαδή επροχώρησε του σημείου η φύσις αυτών, του να έχουν αίσθησιν της προκαλουμένης λύπης ή ευχαρίστησης και να εκφράζουν τούτο δι' ιδιοσήμου κραυγής μεταξύ των), ο λόγος όμως εξ εναντίας εδόθη υπό της φύσεως προς δήλωσιν του συμφέροντος και του (15) επιζημίου, λόγο και του δικαίου και αδίκου. Τούτο δηλονότι είναι το διακρίνον τον άνθρωπον των άλλων ζώων κατ' εξοχήν ίδιον,
( το κείμενο και η μετάφραση από το «Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας») ]
Η ικανότητα για λόγον (discource), ως αντιθετική στην απλή φωνή, διαχωρίζει τους ανθρώπους από τα ζώα επειδή τους επιτρέπει να διακρίνουν το αγαθό και το κακό, το σωστό και το λάθος. Είναι αυτή η κοινή ικανότητα, που καθιστά τη σειρά της δυνατές τις ανθρώπινες συναθροίσεις (αssociations), επειδή αυτές οι ανθρώπινες συνενώσεις-συνομαδώσεις (αssociations) στηρίζονται πάνω στις κοινές διαμοιρασμένες ηθικές αντιλήψεις.
Η «Ρητορική» του Αριστοτέλη στηρίζεται πάνω σε αυτή την ερμηνεία, επειδή βασίζει την τέχνη της ρητορικής στην ικανότητα των ανθρώπων να ανακαλύπτουν και να χειρίζονται τις διαμοιρασμένες κοινές έννοιες της κοινότητάς τους. Με άλλα λόγια, η κοινή ανθρώπινη ικανότητα για λόγον και η (δια)μοιρασμένη ηθική αντίληψη καθιστά δυνατό τον πειστικό λόγο (τον λόγο της πειθούς).
[ Το απαραίτητον του νόμου.]
Αυτή όμως η μόνη ικανότητα για (δια)μοιρασμένη ηθική αντίληψη δεν είναι από μόνη της επαρκής για να υποστηρίξει τις πολιτικές συνενώσεις-σχέσεις ( Associations ). Ενώ οι άνθρωποι από τη φύση τους κατέχουν την τάση να σχηματίζουν πολιτικές κοινότητες (1253 a 30), οι φύσεις τους είναι τέτοιες ώστε «μία κοινότητα να μην μπορεί να υπάρξει χωρίς τον νόμο (1253 a 32-40).
« Γιατι καθώς ο άνθρωπος είναι και το καλύτερο των ζώων όταν τελειoποιείται ("τελειωθείς"), έτσι είναι και το χειρότερο όλων όταν αποσπάται από τον νόμο και την δικαιοσύνη ("χωρισθείς νόμου και δίκης") … Έτσι, άνευ αρετής ο άνθρωπος είναι το πιο αδίστακτο και άγριο από τα ζώα, και το χειρότερο όλων. όσον αφορά τη σεξουαλική ικανότητα και λαιμαργία. Από την άλλη πλευρά, η δικαιοσύνη, η οποία είναι κρίση που αφορά το δίκαιο, είναι μία τάξις (ordering) της πολιτικής κοινότητας.»
[ πρωτότυπον κείμενον:
« ὥσπερ γὰρ καὶ τελεωθεὶς βέλτιστον τῶν ζῴων ἄνθρωπός ἐστιν, οὕτω καὶ χωρισθεὶς νόμου καὶ δίκης χείριστον πάντων.
χαλεπωτάτη γὰρ ἀδικία ἔχουσα ὅπλα·
ὁ δὲ ἄνθρωπος ὅπλα ἔχων φύεται φρονήσει καὶ (35) ἀρετῇ, οἷς ἐπὶ τἀναντία ἔστι χρῆσθαι μάλιστα.
διὸ ἀνοσιώτατον καὶ ἀγριώτατον ἄνευ ἀρετῆς, καὶ πρὸς ἀφροδίσια καὶ ἐδωδὴν χείριστον.
ἡ δὲ δικαιοσύνη πολιτικόν· ἡ γὰρ δίκη πολιτικῆς κοινωνίας τάξις ἐστίν, ἡ δὲ δικαιοσύνη τοῦ δικαίου κρίσις. »
Μετάφραση (Παναγής Λεκατσάς):
«διότι ο άνθρωπος, ως ακριβώς είναι το υπεροχώτερον των ζώων εάν τελειοποιηθή, ούτω και εάν αποχωρισθή 'νόμου' και 'δίκης' αποβαίνει το χειριστον όλων. Τούτο δε διότι κατ' εξοχήν φοβερά είναι η έχουσα όπλα αδικία, ο δε άνθρωπος γεννάται έχων εκ φύσεως όπλα, όπως μεταχειρισθή ταύτα επί φρονήσει και (35) αρετή, τα οποία όμως δύναται και διά τα άκρως αντίθετα να χρησιμοποιήσω.
Διό και ο άνευ αρετής άνθρωπος είναι το ανοσιώτατον και αγριώτατον των όντων και ως προς τα αφροδίσια και την λαιμαργίαν το χείριστον.
Απ' εναντίας, στοιχείο της πολιτείας είναι η δικαιοσύνη· διότι τάξις της πολιτειακώς ωργανωμένης κοινωνίας είναι η 'δίκη'· 'δίκη' δεν είναι η εν πάση περιπτώσει διακρίβωσης του δικαίου.»
]
Με άλλα λόγια, η ανθρώπινη φύση προδιαθέτει τις ανθρώπινες πολιτικές ενώσεις (συνδέσεις), αλλά η ορέγουσα πλευρά αυτής της φύσης τους υποβιβάζει στην αναρχία εκτός εάν λειτουργήσει η καταστέλλουσα (restraining) δύναμη του νόμου για να επιβάλλει την τάξιν. Η λέξη «τάξις» υποδηλώνει μία ρύθμιση ή διευθέτηση, δηλαδή μία τεχνητή τάξη (artificial order) που επιτίθεται για να ελέγξει εκείνο το στοιχείο της ανθρώπινης φύσης που τείνει προς την υπερβολή και την αγριότητα. Αυτή η τάξις ενσωματώνεται στον κανόνα δικαίου (rule of law), που θεσμοποιεί τις κοινές κρίσεις της κοινότητας για το καλό και το κακό, το δίκαιο και το άδικο έτσι ώστε να διατηρεί μια σταθερή πολιτική τάξη.
Στο 1287a15-31 (των Πολιτικών) o Αριστοτέλης εξηγεί πως η συγκεκριμένη έννοια της δικαιοσύνης μιας πολιτικής κοινότητας ορίζει ποιοι είναι αυτοί (π.χ. οι «πολλοί» ή οι «λίγοι») και έτσι πρέπει να απονέμεται στη διακυβέρνηση.
Η σταθερότητα της πολιτικής τάξης στηρίζεται πάνω στην αποκλειστική κοινότητα των ίσων που αποδέχεται «να κυβερνά και να κυβερνάται με τη σειρά». Έτσι, μία διευθέτηση ( taxies )
ενσωματώνει τον κανόνα δικαίου σε αντίθεση με τον κανόνα του κάθε πολίτη.
[ Αριστοτέλης, Γ' Βιβλίον Πολιτικών (1287a15-40)
1287 [15]
ὁμοίως τοίνυν καὶ τὸ ἄνισον τοὺς ἴσους : διόπερ οὐδένα μᾶλλον ἄρχειν ἢ ἄρχεσθαι δίκαιον , καὶ τὸ ἀνὰ μέρος τοίνυν ὡσαύτως . τοῦτο δ᾽ ἤδη νόμος : ἡ γὰρ τάξις νόμος . ἄρα νόμον ἄρχειν αἱρετώτερον μᾶλλον ἢ τῶν πολιτῶν ἕνα [ 20 ] τινά , αὐτὸν ἄρα τὸν αὐτὸν δὲ λόγον τοῦτον , κἂν εἴ τινας ἄρχειν βέλτιον , τούτους καταστατέον νομοφύλακας καὶ ὑπηρέτας τοῖς νόμοις : ἀναγκαῖον γὰρ εἶναί τινας ἀρχάς , ἀλλ᾽ οὐχ ἕνα φασίων ὁμοι δίκαιον , πάνγε φασίων ὁμοι δίκαιο , ἶν . ἀλλὰ μὴν ὅσα γε μὴ δοκεῖ δύνασθαι διορίζειν ὁ νόμος , οὐδ᾽ ἄνθρωπος
[ 25 ] ἂν δύναιτο γνωρίζειν . ἀλλ᾽ ἐπίτηδες παιδεύσας ὁ νόμος ἐφίστησι τὰ λοιπὰ τῇ δικαιοτάτῃ γνώμῃ κρίνειν καὶ διοικεῖν τοὺς ἄρχοντας . ἔτι δ᾽ ἐπανορθοῦσθαι δίδωσιν ὅ τι ἂν δόξῃ πειρωμένοις ἄμεινον εἶναι τῶν κειμένων . ὁ μὲν οὖν τὸν νόμον κελεύων ἄρχειν δοκεῖ κελεύειν ἄρχειν τὸν θεὸν καὶ τὸν νοῦν [ 30 ] μόνους , ὁ δ᾽ ἄνθρωπον κελεύων προστίθησι καὶ θηρίον : ἥ τε γὰρ ἐπιθυμία τοιοῦτον , καὶ ὁ θυμὸς ἄρχοντας διαστρέφει καὶ τοὺς ἀρίστους ἄνδρας . διόπερ ἄνευ ὀρέξεως νοῦς ὁ νόμος ἐστίν . τὸ δὲ τῶν τεχνῶν εἶναι δοκεῖ παράδειγμα ψεῦδος , ὅτι τὸ κατὰ γράμματα ἰατρεύεσθαι φαῦλον , ἀλλὰ αἱρετώτερον χρῆσθαι [ 35 ] τοῖς ἔχουσι τὰς τέχνας . οἱ μὲν γὰρ οὐδὲν διὰ φιλίαν παρὰ τὸν λόγον ποιοῦσιν , ἀλλ᾽ ἄρνυνται τὸν μισθὸν τοὺς κάμνοντας ὑγιάσαντες : οἱ δ᾽ ἐν ταῖς πολιτικαῖς ἀρχαῖς πολλὰ πρὸς ἐπήρειαν. καὶ χάριν εἰώθασι πράττειν , ἐπεὶ καὶ τοὺς ἰατροὺς ὅταν ὑποπτεύωσι πιστευθέντας τοῖς ἐχθροῖς διαφθείρειν [ 40 ] διὰ κέρδος , τότε τὴν ἐκ τῶν γραμμάτων θεραπείαν ζητήσαιεν ἂν μᾶλλον .
Αριστοτέλης. εκδ. WD Ross, Aristotle's Politica. Οξφόρδη, Clarendon Press. 1957. ]
(το κείμενον από τον Ross από τον ιστότοπο: Perseus )
Έτσι στη θεωρία του Αριστοτέλους για την πολιτική κοινότητα είναι μόνον ο κανόνας δικαίου που μπορεί να κάνει τη φυσική κοινότητα να είναι μία καλο-διαταγμένη/καλορρυθμισμένη/καλοδιακυβερνευμένη (well-ordered). Εάν οι άνθρωποι αφεθούν ελεύθεροι να κάνουν ό,τι θέλουν, τότε ενδεχομένως είναι πιθανόν να καταστρέψουν τους θεσμούς που οι ίδιοι δημιουργούν.
[ η παρούσα απόπειρα απόδοσης δεν αξιώνει τα εχέγγυα της πιστής απόδοσης ]
[ Συνοδευτικά-συμπληρωματικά προς το κείμενο χρησιμοποιήθηκα και εντέθηκαν σε αγκύλες χωρία του κειμένου του Αριστοτέλη ]
Λόγος Έμφρων