Νίκος
Καζαντζάκης “Φασγά” θεατρικό 1908
1908: Νίκος Καζαντζάκης, «Φασγά» (δράμα)
(υποβολή σε διαγωνισμό)
<
i) Το δράμα εις
πράξεις τρεις «Φασγά» ο Νίκος Καζαντζάκης το υποβάλλει στον Παντελίδειο
Δραματικό Διαγωνισμό του 1908, δεκατέσσερις μέρες μετά την υποβολή στον ίδιο
θεατρικό διαγωνισμό του δράματός του «Έως Πότε;».
[ το «Φασγά»: είναι το ιερό βουνό όπου ο
Μωϋσης μπορούσε να αντικρύσει τη γη της επαγγελίας. ]
/ -
ενδεικτική πηγή: Δημήτρης Γουνελάς,
«Εισαγωγή, στα τρία μονόπρακτα του Καζαντζάκη», άρθρο στο περ. Νέα Εστία, τ.
1211, Χριστούγεννα 1977, (σ. 170-186), ιδίως τις σελ. 180-181.>
ii) To δράμα εκτυλίσσεται την εποχή της
συγχρονίας του. Περιβάλλον η πόλη (προφανώς η Αθήνα). Η γλώσσα δημοτική
(ελάχιστα έως μηδενικά τα ιδιωματικά στοιχεία, άκρως περιορισμένες οι
εξεζητημένες λέξεις).
Το δράμα εκτυλίσσεται χρονικά ακολουθώντας
την μετεξέλιξη της πορείας του «Λώρη» από την σχετική υπόσχεση, στην καταξίωση,
και μετέπειτα στην πτώση (για καθαρά προσωπικούς λόγους) μέχρι το θάνατό του
στην τελευταία σκηνή (κήπος). Παράλληλα οι δύο γυναίκες της ζωής του Μαρία και
Ελένη με εμφανή τα αντιθετικά ψυχολογικά χαρακτηριστικά η κάθε μία. .
Οι χώροι ανά σκηνές:
α)
Σπίτι Λώρη και Μαρίας, γραφείο Λώρη,
β)
Σπουδαστήριο, απέναντί του το νεοανεγερθέν θέατρο που φέρει τιμητικώς το όνομα
του «Λώρη»,
γ) cabaret de nuit, δ) κήπος
iii)
Τα βασικά πρόσωπα του τρίπρακτου δράματος «Φασγά»:
/ - Λώρης
(συγγραφέας,
επιζητεί την αναγνώριση που τελικώς θα την κατακτήσει, στοιχεία «μεσσιανικού»
τύπου συγγραφέα, επίδραση από «Υπεράνθρωπο»)
/ - Ελένη
(αρχικώς
η γκουβερνάντα των παιδιών του Λώρη και της Μαρίας, μετέπειτα γραμματέας του
και ερωμένη του, και μετέπειτα δεύτερη σύζυγός του που θα τον παροτρύνει στην
καλλιτεχνική δημιουργικότητά του, και τον υποκινει χαρακτηριστικά: «Θάρρος!
Ακόμα λίγο και θα φτάσωμε στην Κορφή… Θα γράψης τότε το Μεγάλο Αριστούργημα»)
/ - Μαρία
(η
πρώτη σύζυγος του Λώρη, έχει μαζί του δύο παιδιά, μετέπειται θα την χωρίσει ο
Λώρης και θα νυμφευθεί την Ελένη)
/ - Μίμης
(ο
εξάδελφος της Μαρίας, παρών και στα δύο τμήματα της ζωής του Λώρη και στον γάμο
του με την Μαρία και στον γάμο του με την Ελένη, σύμφωνα με τον Λώρη: «άνθρωπος
των συμβιβασμών»)
/ -
Τα παιδιά (από τον γάμο του ζεύγους Λώρης-Μαρία)
/
- Ειρήνη
(η υιοθετημένη κόρη του ζεύγους Λώρης-Ελένη)
Τα δευτερεύοντα πρόσωπα:
/ -
Υπηρέτρια (σκηνή στο σπουδαστήριο)
/ -
Ο Νέος (σκηνή στο cabaret)
είδος
χορών (τύπου Τραγωδίας):
α)
Πολλοί (εργάτες, κλπ) (σκηνή στο σπουδαστήριο, πυρπόληση θεάτρου)
β)
Μερικοί Νέοι, Πολλοί, Άλλοι, Μερικές Γυναίκες (σκηνή στο cabaret)
δ)
Χορός Παρθένων-Νεράϊδες
ε)
Γυναίκα με τα Μπλε
στ)
Γυναίκα με τα Μαύρα
ζ)
Γυναίκα με τα Άσπρα
η)
Γυναίκα με τα Ροζ
θ)
Γυναίκα με τα Μωβ
ι)
Γυναίκα με τα Κόκκινα
ια)
Γυναίκα με Τα Πράσινα
/ -
πηγή: Ν. Καζαντζάκη «Φασγά», Δράμα εις Πράξεις τρεις, περ. Νέα Εστία, τ. 1211, Χριστούγεννα 1977, (σ. 240-260).
[ iii) προσωπικά σχόλια:
α) το όνομα του κεντρικού ήρωα «Λώρης» από
τον μύθο της «Λορελάη» που αναφέρεται μέσα στο θεατρικό έργο, ως είδος και
αυτός θύματος της σαγήνης της.
β) μέσα στο θεατρικό κείμενο στην πρώτη
πράξη αναφέρεται ότι ο συγγραφέας Λώρης είχε συνθέσει έργο με τίτλο
«Ιουλιανός». Ως προαναγγελία σύνθεσης ή νοηματικής σύλληψης συσχέτισε με το
θεατρικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη «Ιουλιανός ο Παραβάτης» που θα εκδοθεί στα
1945.] >
/ - iii) ως ενδεικτικές, ενδεικτικές και όχι
εξαντλητικές, πηγές που μπορεί να ανατρέξει κανείς αναφέρω χρονολογικά τις
κάτωθι:
/ - Δημήτρης Γουνελάς, «Εισαγωγή, στα τρία
μονόπρακτα του Καζαντζάκη», άρθρο στο περ. Νέα
Εστία, τ. 1211, Χριστούγεννα 1977, (σ. 170-186), ιδίως τις σελ. 180-181.
(Ουσιαστικά με αυτό το άρθρο εκκινεί το
ενδιαφέρον για τα πρώτα ξεχασμένα θεατρικά έργα του Νίκου Καζαντζάκη, στα οποία
συμπεριλαμβάνεται και ο «Πρωτομάστορας», το οποίο φυσικά, όπως αναφέρουν
αρκετοί κριτικοί και μελετητές, είναι τομή για την μετέπειτα θεατρική του
πορεία. )
/ - Μπάμπης Δερμιτζάκης, «Νίκος
Καζαντζάκης: «Φασγά», Κρητικά Επίκαιρα, Δεκέμβρης 1997. Αναδημοσιεύθηκε σε
διαδικτυακό ιστότοπο στα 2010.
< δες τις διαφορές που εντοπίζει ανάμεσα στα δύο θεατρικά του Καζαντζάκη
«Ξημερώνει» (1907) και «Φασγά» (1908), υποβληθέντα αμφότερα στον ίδιο θεατρικό
διαγωνισμό. Παρατηρεί επίσης ότι ένα κομμάτι από την τρίτη πράξη είναι
«ονειρόδραμα», (χορό των παραισθήσεων τον αποκαλεί). >
/ - Αντώνης Γλυτζουρής, «Πόθοι
αετού και φτερά πεταλούδας. Το
πρώϊμο θεατρικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη και οι ευρωπαϊκές πρωτοπορίες της
εποχής του. Συμβολή στη μελέτη της Παρακμής στη νεοελληνική δραματουργία των
αρχών του αιώνα», Π.Ε.Κ., Ηράκλειο, 2009. (μελέτη, μονογραφία).
/ - Pipina
D. Ellis, “Η Γυναίκα στα θεατρικά έργα του Νίκου Καζαντζάκη», Department of Language Studies, Flinders University
of South Australia, December 2013, (μελέτη, μονογραφία).
<
Η Pipina D. Ellis στη
μελέτη της διαχωρίζει αυτά τα πέντε πρώϊμα θεατρικά έργα του Ν. Καζαντζάκη και
για το κάθε ένα αφιερώνει ξεχωριστά υποκεφάλαια. Εντοπίζει κοινά στοιχεία στους δύο βασικούς
ήρωες των θεατρικών του Καζαντζάκη «Ξημερώνει» και «Φασγά», ανάμεσα δηλαδή στη
Λαλώ του πρώτου και τον Λώρη του δεύτερου, συγκεκριμένα διαφωτιστική είναι η
σημείωση 489 στο βιβλίο της.
Επίσης εντοπίζει κοινά στοιχεία με το δράμα
του Χένρικ Ίψεν «Ρόσμερσχολμ» αναφερόμενα στις τριγωνικές σχέσεις, ως προς το
ρόλο της Ρεβέκκας στο δράμα του Ίψεν που έχει αντιστοιχία με το ρόλο της Ελένης
στο δράμα του Ν. Καζαντζάκη «Φασγά», σε σχέση με το πώς αμφότερες παρεισφρύουν
στο οικογενειακό περιβάλλλον και τελικά επικυριαρχούν σε αυτό, εκτοπίζοντας τις
πρώην αντίπαλες κατόχους της συζυγικής θέσης, πιο συγκεκριμένα δες τη σημείωση
491.
Κλείνω με απόσπασμα του χωρίου του
αναφερόμενου στο δράμα «Φασγά» από την Πιπίνα Έλλις:
«
(Ο Λώρης) μόνος,
περιφρονημένος, κυρίως από τον εαυτό του, καταφεύγει σε δάσος, όπου σε
ημιαισθητή κατάσταση οραματίζεται τις τύψεις του να τον χλευάζουν, ως χορός
γυναικών: ‘‘Πόθοι αετού και φτερά πεταλούδας! Χα χα χα!’’. Από το
αξεπέραστο μαρτύριο της ήττας του, τον λυτρώνει ο θάνατος παρόμοια με τη Λαλώ
στο Ξημερώνει. »
/ - άρθρο, ιδιαίτερα κατατοπιστικό, από τον Αγησίλαο Αλυγιζάκη, παρουσίαση του
βιβλίου του Αντώνη Γλυτζουρή, «Το πρώϊμο θεατρικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη»,
στον ιστότοπο Fractal, (2018).
/ - iv) Τι είχε παρουσιάσει μέχρι το «Φασγά»
(1908) ο Νίκος Καζαντζάκης (1883-1957):
1906:
Κάρμα Νιρβαμή (: Νίκος Καζαντζάκης), «Τι μου λένε οι παπαρούνες» (πεζοτράγουδα: πεζό ποίημα)
< Το πρώτο από τα 7 πεζοτράγουδα
του Ν. Καζαντζάκη στα 1906-1907 που ανήκουν στο ρεύμα του αισθητισμού, το «Τι
μου λεν οι παπαρούνες» δημοσιεύτηκε στο περ. Πινακοθήκη, 6, Αυγ 1906. –πηγή:
Απ. Σαχίνης, Η Πεζογραφία του Αισθητισμού, 1981, Εστία, σ.336.>
1906:
Κάρμα Νιρβαμή, (:Νίκος Καζαντζάκης), «Μια αγάπη» (πεζοτράγουδο)
< Το δεύτερο από τα επτά
πεζοτράγουδα του Ν. Καζαντζάκη, το πεζό ποίημα «Μια αγάπη» δημοσιεύτηκε στο
περ. Πινακοθήκη, 6, Οκτ. 1906
/ - πηγή: Απ. Σαχίνης, «Η Πεζογραφία του
Αισθητισμού», 1981, Εστία, σ.337. >
1906:
Κάρμα Νιρβαμή (:Νίκος Καζαντζάκης), «Όφις και Κρίνο», Αθήνα (νουβέλλα)
< σημείωση: Αυτό είναι το πρώτο
μυθιστόρημα(;)/ -ορθότερα νουβέλλα- του Νίκου Καζαντζάκη. Αισθητισμός,
ωραιολατρία, ηδυπάθεια. Επίδραση από D’
Annunzio.
Το εκδίδει με το φιλολογικό ψευδώνυμο «Κάρμα Νιρβαμή».
Προκαλεί αίσθηση στους βιβλιοκριτικούς.
Ουσιαστικά με αυτή την νουβέλλα έχουμε την πρώτη εμφάνιση του Νίκου Καζαντζάκη
στην ν.ε. λογοτεχνία. Η έκταση του ωραιολατρικού αυτού αφηγήματος: 96 σελίδες.
Κατά τον Απόστολο Σαχίνη «Πεζογραφία του
Αισθητισμού» (1981) συνδυάζεται ο αισθητισμός μαζί με τον νιτσεϊσμό
(υπεράνθρωπος) στο πρωτόλειο αυτό έργο του.
Η νουβέλλα θα έχει θετικές βιβλιοκριτικές
από τον Κωστή Παλαμά (:«Διαγόρα») και από τον Δ.Ι. Καλογερόπουλο («Δάφνις»).
Το έργο θα επανεκδοθεί μόλις στα 1974.
>
1907:
Κάρμα Νιρβαμή (:Νίκος Καζαντζάκης), «Requiem»
(πεζό ποίημα)
< σημείωση: Το πεζοτράγουδο
«Requiem», το τρίτο
από τα επτά πεζοτράδουδα (:αισθητισμός) που συνέθεσε ο Ν. Καζαντζάκης μεταξύ
1906-1907 δημοσιεύθηκε στο περ. Πινακοθήκη
7, Απρ. 1907.Παρουσιάζει θεματικές ομοιότητες με την πρώτη του νουβέλλα «Όφις
και Κρίνο» (απομονωμένο ζευγέρα, έρωτας-θάνατος).
/ - πηγή: Απ. Σαχίνης, (Η Πεζογραφία
του Αισθητισμού, 1981, Εστία, (σ.337-338). >
1907:
Κάρμα Νιρβαμή (:Νίκος Καζαντζάκης), «Νύφη» (πεζό ποίημα)
< Το τέταρτο από τα επτά
πεζοτράγουδα (:αισθητισμός), σύντομο ποίημα, το «Νύφη», δημοσιεύτηκε στο περ. Πινακοθήκη 7, Μαϊ 1907.
/ - πηγή: Απ. Σανίχης (Η Πεζογραφία
του Αισθητισμού, 1981, Εστία, (σ.338.) >
1907:Κάρμα
Νιρβαμή (:Νίκος Καζαντζάκης), «Επιστροφή του ασώτου» (πεζό ποίημα)
< Το πέμπτο από τα επτά
πεζοτράγουδα του Ν. Καζαντζάκη δημοσιεύτηκε στο περ. Πινακοθήκη 7, Μαϊ 1907.
/ - πηγή: Απ. Σαχίνης, Η Πεζογραφία
του Αισθητισμού, 1981, Εστία, σ.339.>
1907:
Κάρμα Νιρβαμή (:Νίκος Καζαντζάκης), «Δυό δάκρυα» (πεζό ποίημα)
< Το έκτο από τα επτά πεζοτράγουδα
δημοσιεύτηκε στο περ. Παναθήναια, 14, (1907), 31 Μαϊ 1907.:
/ - πηγή: Απ. Σαχίνης, Η Πεζογραφία του
Αισθητισμού, 1981, Εστία, σ.339. >
1907:
Κάρμα
Νιρβαμή (:Νίκος Καζαντζάκης), «Νοσταλγία» (πεζό ποίημα)
< Το έβδομο από τα επτά
πεζοτράγουδα της διετίας 1906-1907 δημοσιεύτηκε στο περ. Πινακοθήκη 7, Ιουλ. 1907.:
/ - πηγή: Απ.΄Σαχίνης, Η Πεζογραφία
τουο Αισθητισμού, 1981, Εστία, σ.339. >
1907:
Νίκος Καζαντζάκης, «Ξημερώνει»
(δράμα)
<
i) Το δράμα του Νίκου
Καζαντζάκη «Ξημερώνει» βραβεύθηκε με έπαινο στον Παντελίδειο Δραματικό Αγώνα
του 1907.
Το έργο
ανέβηκε στη σκηνή, στο θέατρο «Αθήναιον» στα 1907, από τον θίασο του
Θωμά Οικονόμου και σε σκηνοθεσία Θωμά Οικονόμου.
ii) Το «Ξημερώνει» δράμα εις πράξεις τρεις του Νίκου
Καζαντζάκη.
Θέμα η μοιχεία και ταυτόχρονα η «μιμητική
επιθυμία» κατά Ρενέ Ζιράρ.
Η κεντρική ηρωϊδα Λαλώ, οκτώ έτη νυμφευμένη
με τον Αλέκο, είναι ερωτευμένη με τον αδελφό του Φίλιππο. Μπροστά στο δίλημμα
να φύγει μαζί με τον Φίλιππο, τον ερωμένο της, εγκαταλείποντας την οικογένειά
της και κυρίως τη μικρή κορούλα της Χρυσούλα ή να παραμείνει ταυτόχρονα
νυμφευμένη και μοιχαλίδα, τη στιγμή που έχει προετοιμασθεί η φυγή της με τον
Φίλιππο, εκείνη πίνοντας δηλητήριο αυτοκτονεί.
Τα πρόσωπα του έργου
(με
τη σειρά εμφάνισής τους επί σκηνής):
/ -
Αλέκος, (: σύζυγος Λαλώς)
/ -
η Λαλώ,
(η
βασική ηρωίδα, νυμφευμένη με τον Αλέκο, ερωτευμένη με τον αδελφό του Φίλιππο)
/ -
η Φωφώ (: φίλη της Λαλώς)
/ -
η Χρυσούλα (: κόρη της Λαλώς)
/ -
η Μαμμά (: μαμμά της Λαλώς)
/ -
Φίλιππος, (: αδελφός Αλέκου, ερωμένος Λαλώς)
/ -
Σταύρος, (: σύζυγος Φωφώς)
/ -
Γιατρός, (: γιατρός της οικογένειας,
άγαμος)
iii) Το συγκεκριμένο θεατρικό δημοσιεύθηκε ολόκληρο μόλις
στα 1977 στο περ. «Νέα Εστία» στο
αφιέρωμα, το τέταρτο κατά σειράν του συγκεκριμένου περιοδικού, στο Νίκο
Καζαντζάκη, τ. 1211, Χριστούγεννα 1977, (σ. 187-214) σε επιμέλεια Δημήτρη
Γουνελά (απ’ όπου αντλώ τη διανομή). >
1907: εκκίνηση εκδ. λογοτεχνικού περ. «Ηγησώ»
(10 τεύχη)
(1907-1908)
Μηνιαίο λογοτεχνικό περιοδικό
Ο κύκλος των «Ηγησιακών»:
/-
Κώστας Βάρναλης,
/ -
Ρήγας Γκόλφης,
/ -
Ρώμος Φιλύρας,
/ -
Ναπολέων Λαπαθιώτης,
/ -
Φώτος Πολίτης,
/ -
Ν. Χατζάρας.
Αμέσως μετά:
/ -
Μάρκος Αυγέρης,
/ -
Άγγελος Σικελιανός,
/ -
Νίκος Καζαντζάκης,
/ -
Νίκος Καρβούνης,
/ -
Τάκης Παπατσώνης
Η κίνηση των «Ηγησιακών» από το 1907 έως
και το 1920.
Οι λογοτέχνες του κύκλου της «Ηγησώς»
(Ηγησούς) αποτελούσαν τότε την πρωτοπορία με κύριο γνώρισμα τον αισθητισμό.
< για τον κύκλο των «Ηγησιακών» δες
μεταξύ άλλων ενδεικτικά στο Ν. Μπουγάς, «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας»,
τόμος 2, σ. 687-688.>
1908: Νίκος Καζαντζάκης, «Έως Πότε;» (δράμα)
(υποβολή σε διαγωνισμό)
< i)
Το τετράπρακτο ιστορικό δράμα «Έως Πότε;» του Νίκου Καζαντζάκη υποβλήθηκε στον
Παντελίδειο Δραματικό Διαγωνισμό του 1908. Δεν απέσπασε διάκριση
Η υπόθεση βασίζεται στους «Κρητικούς
γάμους» του Σπυρίδωνος Ζαμπελίου. Χρόνος και τόπος υπόθεσης: Κρήτη, 16ος
αιώνας. Η γλώσσα του θεατρικού είναι η δημοτική.
ii) Το συγεκριμένο θεατρικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη
δημοσιεύτηκε από το περ. Νέα Εστία,
1977, τ. 1211 (σ. 215-239). Πρόκειται για πολυπρόσωπο έργο και έχει την
ιδιοτυπία να διαθέτει δύο χορούς.
/ -
ενδεικτική πηγή: Θ. Χατζηπανταζής, «Το Ελληνικό Ιστορικό Δράμα», Π.Ε.Κ, 2006,
σ. 416. >
/ - συμπληρωματική πηγή: Δημήτρης Γουνελάς, «Εισαγωγή, στα τρία μονόπρακτα του Καζαντζάκη», άρθρο στο περ. Νέα Εστία, τ. 1211, Χριστούγεννα 1977, (σ. 170-186), ιδίως τις σελ. 179-180.>
Και ένα χρόνο αργότερα, το 1909.
1909: Πέτρος Ψηλορείτης (:Νίκος Καζαντζάκης), «Σπασμένες ψυχές» (μυθιστόρημα) (δημοσίευση)
< Το μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη
«Σπασμένες ψυχές» δημοσιεύεται σε συνέχειες στο περ. Νουμάς από τον Αυγ του 1909
έως το 1910, τ. 355-378.
Ανήκει στο ρεύμα του αισθητισμού. Όλοι οι
ήρωες του μυθιστορήματος είναι «σπασμένες ψυχές» σύμφωνα με τον προσδιορισμό
του συγγραφέα τους.
Ο κεντρικός ήρως Ορέστης, φοιτητής
ανερχόμενος με σχέδια και φιλοδοξίες, η ερωμένη του Χρυσούλα, η «μοιραία
γυναίκα» Νόρα (2η ερωμένη του) που τελικά τον καταστρέφει
ψυχολογικά, και ο Γοργίας.
Η ιδιοτυπία είναι ότι στη διάρκεα των
δημοσιεύσεών του στο περ. Νουμάς ο
ίδιος ο Καζαντζάκης συνέθεσε ένα δοκίμιο για να παρουσιάσει τα πρόσωπα του
μυθιστορήματός του και να εξηγήσει στο κοινό την αποτυχία τους.
Ο Νίκος Καζαντζάκης το αποκήρυξε αργότερα
έμμεσα αφού δεν θέλησε να το εκδώσει σε ξεχωριστό βιβλίο. >
/ - Για στοιχεία, σύντομη ιστορική παρουσίαση του
έργου και του πλαισίου δες την εισαγωγή του Νίκου Μαθιουδάκη στην ειδική έκδοση
του συγκεκριμένου μυθιστορήματος για την εφ. «Εθνος», 2014. >
-1909: Νίκος Καζαντζάκης, «Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη φιλοσοφία του Δικαίου και της Πολιτείας», (διατριβή).
Λόγος Έμφρων