Ari Kandel
Sophocles’
Oedipus : Trapped by Taboo
"But surely I must fear my mother's
bed?"
--Oedipus
Tyrannus, line 576
When Oedipus asks this question of his wife
Iocasta, he is unaware of the depth of his words. The Messenger has just
told him about the death of King Polybos of Corinth, Oedipus’ supposed father.
Now free in his mind from the threat of Apollo’s prophesy that he would kill
his father, Oedipus here wishes to confirm with his wife that, as his supposed
mother (the queen of Corinth) is still alive, he must still take care lest he
sleep with her, as the oracle also foretold.
But his words ask a more basic question as
well: Why is the prediction that he will sleep with his mother so horribly ominous
and repugnant?
Among all the permissiveness of ancient Greek
culture, incest remains a fatally reprehensible offense. Throughout Greek
literature, patricide/matricide also seems to be an equally odious crime (see
Aeschylus’ Oresteia).
Oedipus is actually relieved and happy about
the natural death of his supposed father Polybos, as in his mind this frees him
from the worry that he will someday kill his father. It is these taboos,
against incest and against parent murder, that are the main motivations behind
the story of Oedipus Tyrannus. Ironically, in the play, these taboos do not
prevent moral disintegration as they are intended to do, but directly bring it
about.
The theories presented in Freud’s Totem and Taboo help to explain the
motivations behind the attitudes in Oedipus Tyrannus. Freud holds that all human males innately
harbor not a natural aversion to incest, but the opposite: an instinctive
sexual attraction to the mother.
Freud says, “[The experiences of
psychoanalysis] have taught . . . that the first sexual impulses of the young
are regularly of an incestuous nature” (Totem and Taboo, p. 160).
Freud also asserts that each male harbors
ambivalent feelings towards his father. On one hand, he loves, looks up to, and
respects his father. On the other, with the awakening of sexual feelings which
initially naturally fix themselves towards the mother, he comes to hate his
father as a rival and oppressor.
Combining these results of his pioneering
psychoanalysis and the theory of the “primal
horde” based observations of the social structure of the higher apes, Freud
suggests an explanation of the source of the taboos against incest and parent
murder. At the dawn of humanity, people lived in groups dominated by the most
powerful male, the father, who held a sexual monopoly over the group.
When each of his sons grew to an age where he would challenge the father's
authority in order to get a piece of the action, so to speak, the father drove
him away from the group. After several sons had been so treated, they decided
to cooperate in order to overthrow the father and get the females, their
mothers, for themselves. With their combined strength, they killed the father.
However, the hatred they felt towards their father now gave way to their other
feelings towards him, and they felt guilt for their actions. They were also
faced with the probability of subsequent conflict between each other as each
tried to take the murdered father’s place. So, as Freud writes,
"What
the fathers’ presence had formerly prevented they themselves now
prohibited in the psychic situation of “subsequent obedience” which we
know so well from psychoanalysis. They undid their deed by declaring that the
killing of the father ... was not allowed, and renounced the fruits of their
deed by denying themselves the liberated [mothers]. Whoever disobeyed became
guilty of the two only crimes which troubled primitive society” (Totem &Taboo,
p. 185).
Given this origin, as the original two moral laws of humanity, it is no wonder that the
taboos against incest and parent murder are felt so deeply by members of
subsequent civilizations such as the ancient Greek. By the time of Oedipus,
these laws are likely so internalized and natural in human society that a man
raised in this society probably experiences them as what feels like an innate
aversion to incest and parent murder that usually far overpowers the two
desires of Freud’s “Oedipal complex.”
In Oedipus Tyrannus, these taboos manipulate the characters in strange ways
into a plot that temporarily turns Thebes into the seat of a new primal horde.
At Oedipus’ birth his parents, terrified by the Delphic oracle’s prophesy that
their son will violate the prehistoric taboos on their heads, send him away to
die, just as the primal father sent away his sons when he felt threatened by
them. The royal family of Corinth then raises Oedipus and inculcates him with
all the proper values of Greek society, including of course the internalized
taboo against incest and parent slaughter.
This aversion eventually forces Oedipus to
leave Corinth when he finds out about the prophesy. Unbeknownst to him, his
fear of violating the taboo actually drives him to break it! Had he not fled
Corinth due to his great fear of killing his supposed father and sleeping with
his supposed mother, he would likely (the absolute power of the Fates aside)
never have met his unknown father King Laius at the crossroads and killed him,
nor saved Thebes from the Sphinx and received his mother’s hand in marriage as
his reward. Indeed, had King Laius and Queen Iocasta not been so afraid of the
implications of the prophecy as to attempt to banish and kill their son, they
likely (again, Fate aside!) could have raised him in Thebes as any other
prince, imbued him like any other son early on with the taboos against incest
and patricide, and lived happily ever after. Oedipus would have known them as
his parents, and thus would probably never have dreamed of committing such
crimes against them.
The whole tragedy as it is occurs as a
result of Oedipus’ not knowing who his real parents are, not because of any
moral shortcoming on Oedipus’ part. However, in the end his actions appear to
himself and his fellow citizens more loathsome even than those of any primal
brother, as he unwittingly carries the primal brothers’ plan to complete
fulfillment, displacing the father and winning the mother. The deep-rootedness
of the taboos force him into supreme guilt and make him loathe and torture
himself to a greater degree than probably any other character in literature.
Sophocles
seems to have written Oedipus Tyrannus to present the most horrifying tragedies
imaginable for any human being. Although he could not possibly have had
knowledge of Freud’s psychoanalysis or Darwin’s theories of human evolution,
his own insight into the nature of humanity allowed him to figure out mankind’s
deepest universal fears an sensibilities. Indeed, his unscientific, artistic
insight seems closer to the truth than several of the scientific theories
rejected by Freud in Totem and Taboo (see the theories of MacLennan,
Westermarck, etc., T&T p. 155-164) which suggest alternate, often
biological, causes of the incest taboo. Sophocles’ characters show no innate
biological abhorrence of incest and parent slaughter. Only the societal taboos
figure in their tragedies. Indeed, Iocasta seems content to live with her and
Oedipus' breaking of the taboos when she realizes the truth before Oedipus
does. She says, when Oedipus is near to finding out the truth about his
background,
“Why ask of whom he
spoke? Don’t give it heed; nor try to keep in mind what has been said. It
will be wasted labour. I beg you – do not hunt this out – I beg you, if you
have any care for your own life.What I am suffering is enough”
(Oedipus
Tyrannus, lines 1056-62).
Iocasta would prefer that no one ever find
out about the crimes that have been committed by Oedipus and her. Although she
admits to “suffering” moral pangs, these pangs do not strike deeply enough to
unbalance her entire being. What she most fears is the public unveiling of
their crimes.
This is the same guilt that any normal
criminal feels when he/she breaks any societal law: some remorse depending on
the criminal’s moral fiber, and fear of getting caught! It is not the human
creature’s allergi reaction to the violation of an inborn reflex.
It seems that Sophocles knew, as Freud did,
that the taboo against incest does not stem from any innate human instinct, as
many have suggested, but from primal laws of human society. Oedipus’ rage and
guilt for his actions comes about as a result of both the personal and public
realization of his crimes. We may speculate about whether he would have reacted
like Iocasta had he been more perceptive and, like her, found out the truth
before anyone else.
The way
that Sophocles treats the primal taboos in Oedipus Tyrannus questions their
exact nature and validity. Far from preventing discord and strife as they were
theoretically intended to do among the primal brothers, their power actually
brings about the tragedy in the play.
Societal standards, including taboos, change
alongside culture. Will the taboos that formed the origin of all morality and
religion someday outlive their usefulness???
πηγή άρθρου: Columbia University
(απόδοση
στα νέα Ελληνικά):
Ari Kandel
"But surely I
must fear my mother's bed?"
--Oedipus Tyrannus, line 576
(«Αλλά
σίγουρα πρέπει να φοβάμαι το κρεβάτι της μητέρας μου;»)
(--Οιδίπους Τύραννος, στίχος 576)
Όταν ο
Οιδίπους (Oedipus) απευθύνει αυτή την ερώτηση στη σύζυγό του Ιοκάστη (Iocasta),
αγνοεί το βάθος των λόγων του. Ο Αγγελιαφόρος (Messenger) μόλις του ανακοίνωσε
τον θάνατο του βασιλιά Πόλυβου (Polybos) της Κορίνθου (Corinth), του
υποτιθέμενου πατέρα του Οιδίποδα. Τώρα, απαλλαγμένος νοερά από την απειλή του
χρησμού του Απόλλωνα (Apollo) ότι θα σκοτώσει τον πατέρα του, ο Οιδίπους εδώ
επιθυμεί να επιβεβαιώσει με τη σύζυγό του ότι, καθώς η υποτιθέμενη μητέρα του
(η βασίλισσα της Κορίνθου) είναι ακόμη ζωντανή, πρέπει ακόμη να προσέχει μήπως
συνευρεθεί μαζί της, όπως επίσης είχε προφητευθεί από το μαντείο.
Όμως τα λόγια
του θέτουν και ένα πιο θεμελιώδες ερώτημα: Γιατί η πρόβλεψη ότι θα κοιμηθεί με
τη μητέρα του είναι τόσο τρομακτική και απωθητική;
Παρά την
ευρύτατη ανεκτικότητα της αρχαίας ελληνικής κουλτούρας, η αιμομιξία (incest) παραμένει ένα μοιραία αποδοκιμαστέο αδίκημα. Σε όλη
την ελληνική γραμματεία, η πατροκτονία και η μητροκτονία φαίνεται επίσης να
αποτελούν εξίσου αποτρόπαια εγκλήματα (βλ. την Ορέστεια του Αισχύλου –
Oresteia, Aeschylus).
Ο Οιδίπους
είναι στην πραγματικότητα ανακουφισμένος και χαρούμενος για τον φυσικό θάνατο
του υποτιθέμενου πατέρα του, του Πόλυβου, καθώς κατά την άποψή του αυτό τον απαλλάσσει
από την ανησυχία ότι κάποια μέρα θα τον σκοτώσει. Είναι αυτά τα ταμπού –
εναντίον της αιμομιξίας και της γονεοκτονίας – που αποτελούν τα κύρια κίνητρα
πίσω από την ιστορία του Οιδίπους Τύραννος.
Ειρωνικά, στο
έργο αυτά τα ταμπού δεν αποτρέπουν την ηθική αποσύνθεση, όπως υποτίθεται πως
πρέπει, αλλά την προκαλούν άμεσα.
Οι θεωρίες
που παρουσιάζονται στο Ταμπού και Τοτέμ του Φρόυντ (Freud, Totem
and Taboo) βοηθούν στην ερμηνεία των κινήτρων πίσω από τις στάσεις που
εμφανίζονται στον Οιδίπους Τύραννος. Ο Φρόυντ υποστηρίζει ότι όλοι οι
άνδρες έχουν έμφυτα όχι μια φυσική αποστροφή προς την αιμομιξία, αλλά το
αντίθετο: μια ενστικτώδη σεξουαλική έλξη προς τη μητέρα.
Ο Φρόυντ
λέει:
“[The experiences of psychoanalysis] have taught . . .
that the first sexual impulses of the young are regularly of an incestuous
nature”
απόδοση στα νέα Ελληνικά:
(«[Οι
εμπειρίες της ψυχανάλυσης] μας δίδαξαν… ότι οι πρώτες σεξουαλικές ορμές των
νέων είναι τακτικά αιμομικτικής φύσης»).
(Totem and
Taboo, σελ. 160)
Ο Φρόυντ
επίσης υποστηρίζει ότι κάθε άνδρας τρέφει αμφιθυμικά συναισθήματα προς τον
πατέρα του. Από τη μια, τον αγαπά, τον θαυμάζει και τον σέβεται. Από την άλλη,
με την αφύπνιση των σεξουαλικών συναισθημάτων, που αρχικά κατευθύνονται φυσικά
προς τη μητέρα, αρχίζει να τον μισεί ως αντίζηλο και καταπιεστή.
Συνδυάζοντας
τα αποτελέσματα της πρωτοποριακής του ψυχανάλυσης με τη θεωρία της «αρχέγονης
αγέλης» — βάσει παρατηρήσεων της κοινωνικής δομής των ανώτερων πιθήκων — ο
Φρόυντ (Freud) προτείνει μια εξήγηση για την προέλευση των ταμπού κατά της
αιμομιξίας και της γονεοκτονίας.
Στην αυγή
της ανθρωπότητας, οι άνθρωποι ζούσαν σε ομάδες κυριαρχούμενες από τον
ισχυρότερο αρσενικό, τον πατέρα, ο οποίος διατηρούσε ένα σεξουαλικό μονοπώλιο
μέσα στην ομάδα. Όταν κάθε γιος έφτανε σε ηλικία όπου θα αμφισβητούσε την
εξουσία του πατέρα για να διεκδικήσει, τρόπον τινά, μερίδιο στη δράση, ο
πατέρας τον έδιωχνε από την ομάδα.
Αφού αρκετοί
γιοι αντιμετωπίστηκαν με αυτόν τον τρόπο, αποφάσισαν να συνεργαστούν για να
ανατρέψουν τον πατέρα και να αποκτήσουν τις γυναίκες – τις μητέρες τους – για
τους ίδιους. Με τη συνδυασμένη τους δύναμη, σκότωσαν τον πατέρα.
Όμως, το
μίσος που έτρεφαν για τον πατέρα αντικαταστάθηκε τώρα από τα άλλα τους
συναισθήματα προς αυτόν και ένιωσαν ενοχή για την πράξη τους. Επίσης, αντιμετώπιζαν
την πιθανότητα επακόλουθης σύγκρουσης μεταξύ τους, καθώς ο καθένας θα
προσπαθούσε να πάρει τη θέση του φονευμένου πατέρα.
Έτσι, όπως
γράφει ο Φρόυντ:
"What the
fathers’ presence had formerly prevented they themselves now prohibited in the
psychic situation of “subsequent obedience” which we know so well from
psychoanalysis. They undid their deed by
declaring that the killing of the father ... was not allowed, and renounced the
fruits of their deed by denying themselves the liberated [mothers]. Whoever
disobeyed became guilty of the two only crimes which troubled primitive
society”
(Totem and Taboo, p. 185)
απόδοση στα νέα Ελληνικά:
«Αυτό που η παρουσία των πατέρων είχε προηγουμένως
αποτρέψει, το απαγόρευσαν τώρα οι ίδιοι μέσα από την ψυχική κατάσταση της
“καθυστερημένης υπακοής”, την οποία γνωρίζουμε τόσο καλά από την ψυχανάλυση.
Ανέτρεψαν την πράξη τους δηλώνοντας πως ο φόνος του πατέρα … δεν επιτρέπεται,
και απαρνήθηκαν τους καρπούς της πράξης τους αρνούμενοι στους εαυτούς τους τις
απελευθερωμένες [μητέρες]. Όποιος παραβίαζε αυτή την απαγόρευση γινόταν ένοχος
για τα δύο μόνα εγκλήματα που απασχολούσαν την πρωτόγονη κοινωνία.»
Δεδομένης
αυτής της προέλευσης, ως οι δύο πρωταρχικοί ηθικοί νόμοι της ανθρωπότητας, δεν
προκαλεί έκπληξη ότι τα ταμπού κατά της αιμομιξίας και της γονεοκτονίας
βιώνονται τόσο έντονα από τα μέλη των μεταγενέστερων πολιτισμών, όπως ο αρχαίος
ελληνικός.
Κατά την
εποχή του Οιδίποδα (Oedipus), αυτοί οι νόμοι είναι πιθανό να έχουν
εσωτερικευθεί τόσο βαθιά και να θεωρούνται τόσο φυσικοί στην ανθρώπινη
κοινωνία, ώστε ένας άνδρας που μεγαλώνει μέσα σε αυτή την κοινωνία να τους
βιώνει ως έμφυτη αποστροφή προς την αιμομιξία και τη γονεοκτονία – αποστροφή
που συνήθως υπερνικά τις δύο επιθυμίες του «οιδιπόδειου συμπλέγματος» του
Φρόυντ.
Στον Οιδίποδα
Τύραννο (Oedipus Tyrannus), αυτά τα ταμπού χειραγωγούν τους χαρακτήρες με
παράξενους τρόπους, δημιουργώντας μια πλοκή που μετατρέπει προσωρινά τη Θήβα
(Thebes) σε έδρα μιας νέας πρωτογενούς αγέλης.
Κατά τη
γέννηση του Οιδίποδα, οι γονείς του – τρομοκρατημένοι από τον χρησμό του
Δελφικού Μαντείου ότι ο γιος τους θα παραβιάσει τα προϊστορικά ταμπού που
βαραίνουν τα κεφάλια τους – τον στέλνουν να πεθάνει, ακριβώς όπως ο αρχέγονος πατέρας
(της αγέλης) έδιωχνε τους γιους του όταν ένιωθε ότι απειλείται από αυτούς.
Η βασιλική
οικογένεια της Κορίνθου (Corinth) τότε αναλαμβάνει την ανατροφή του Οιδίποδα,
εμφυτεύοντάς του όλες τις ορθές αξίες της ελληνικής κοινωνίας —
συμπεριλαμβανομένου φυσικά και του εσωτερικευμένου ταμπού κατά της αιμομιξίας
και της πατροκτονίας.
Αυτή η αποστροφή (aversion)
τελικά αναγκάζει τον Οιδίποδα (Oedipus) να εγκαταλείψει την Κόρινθο (Corinth)
όταν μαθαίνει για τον χρησμό. Χωρίς να το γνωρίζει, ο φόβος του μήπως
παραβιάσει το ταμπού, είναι αυτός ακριβώς που τον οδηγεί στην παράβασή του!
Αν δεν είχε φύγει από την
Κόρινθο εξαιτίας του μεγάλου του φόβου μήπως σκοτώσει τον υποτιθέμενο πατέρα του
και κοιμηθεί με την υποτιθέμενη μητέρα του, δεν θα είχε – κατά πάσα πιθανότητα
(αν αφήσουμε στην άκρη την απόλυτη δύναμη της Μοίρας [Fate]) – ποτέ συναντήσει
τον άγνωστο πατέρα του, τον βασιλιά Λάιο (Laius), στη διασταύρωση για να τον
σκοτώσει, ούτε θα είχε σώσει τη Θήβα (Thebes) από τη Σφίγγα (Sphinx) και λάβει
το χέρι της μητέρας του Ιοκάστης (Iocasta) ως ανταμοιβή.
Πράγματι, αν ο βασιλιάς Λάιος
και η βασίλισσα Ιοκάστη δεν είχαν τρομοκρατηθεί τόσο από τις συνέπειες του
χρησμού ώστε να προσπαθήσουν να εξορίσουν και να σκοτώσουν τον γιο τους, είναι
πιθανό (πάλι, αφήνοντας τη Μοίρα κατά μέρος!) να τον είχαν μεγαλώσει στη Θήβα
όπως κάθε άλλο βασιλόπουλο, εμφυσώντας του – όπως σε κάθε άλλο γιο – από νωρίς
τα ταμπού (taboos) κατά της αιμομιξίας (incest) και της πατροκτονίας
(patricide), και να ζούσαν ευτυχισμένοι.
Ο Οιδίποδας θα τους είχε
γνωρίσει ως γονείς του και έτσι, πιθανότατα, δεν θα είχε ποτέ διανοηθεί να
διαπράξει τέτοια εγκλήματα εναντίον τους.
Ολόκληρη η τραγωδία, όπως
συμβαίνει, είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι ο Οιδίποδας δεν γνωρίζει ποιοι
είναι οι πραγματικοί του γονείς – όχι κάποιας ηθικής ανεπάρκειας εκ μέρους του.
Ωστόσο, στο τέλος, οι πράξεις
του φαίνονται στον ίδιο και στους συμπολίτες του πιο απεχθείς (loathsome –
απεχθείς) ακόμη και από εκείνες οποιουδήποτε πρωτόγονου/πρωτογενούς/αρχέγονου
αδελφού (primal brother), καθώς, άθελά του, φέρνει εις πέρας το σχέδιο των
πρωτόγονων αδελφών: εκθρονίζει τον πατέρα και κατακτά τη μητέρα.
Η βαθιά ριζωμένη ισχύς των
ταμπού τον ωθεί σε υπέρτατη ενοχή (guilt) και τον κάνει να αποστρέφεται και να
βασανίζει τον εαυτό του σε μεγαλύτερο βαθμό από κάθε άλλο χαρακτήρα στη
λογοτεχνία.
Ο Σοφοκλής (Sophocles) φαίνεται
να έγραψε τον Οιδίποδα Τύραννο (Oedipus Tyrannus) με σκοπό να παρουσιάσει την
πιο φριχτή τραγωδία που μπορεί να υποστεί ένας άνθρωπος. Αν και ήταν αδύνατο να
γνωρίζει τη θεωρία της ψυχανάλυσης του Φρόυντ (Freud) ή τη θεωρία της
ανθρώπινης εξέλιξης του Δαρβίνου (Darwin), η δική του διορατικότητα στη φύση
της ανθρώπινης ύπαρξης τού επέτρεψε να συλλάβει τους βαθύτερους και
πανανθρώπινους φόβους και ευαισθησίες του ανθρώπου.
Πράγματι, η μη επιστημονική,
αλλά καλλιτεχνική του διόραση φαίνεται πιο κοντά στην αλήθεια από αρκετές
επιστημονικές θεωρίες που ο Φρόυντ απορρίπτει στο Τοτέμ και Ταμπού (Totem and Taboo,
βλ. θεωρίες των MacLennan, Westermarck κ.ά., σελ. 155–164), οι οποίες
προτείνουν εναλλακτικές, συχνά βιολογικές, αιτίες του ταμπού της αιμομιξίας.
Οι χαρακτήρες του Σοφοκλή δεν
δείχνουν καμία έμφυτη (innate) βιολογική αποστροφή (abhorrence – αποστροφή,
φρίκη) προς την αιμομιξία ή τη γονεοκτονία. Μόνο τα κοινωνικά ταμπού έχουν ρόλο
στις τραγωδίες τους.
Πράγματι, η Ιοκάστη φαίνεται
ικανοποιημένη να ζήσει με την παράβαση των ταμπού από την ίδια και τον
Οιδίποδα, όταν αντιλαμβάνεται την αλήθεια πριν από εκείνον.
Όταν ο
Οιδίποδας πλησιάζει στο να ανακαλύψει την αλήθεια για την καταγωγή του, η
Ιοκάστη λέει:
“Why ask of whom he spoke?
Don’t give it heed; nor try to keep in mind what has been said. It will be
wasted labour. I beg you – do not hunt this out – I beg you, if you have any
care for your own life. What I am suffering is enough”
(Oedipus Tyrannus,
lines 1056–1062)
«Γιατί ρωτάς από ποιόν τί είπε; Μην τον προσέχεις·
ούτε να θυμάσαι ό,τι ειπώθηκε. Θα είναι κόπος μάταιο. Σε ικετεύω – μη το ερευνήσεις
αυτό – σε ικετεύω, αν νοιάζεσαι για τη ζωή σου. Αρκετά υποφέρω εγώ»
(Οιδίπους Τύραννος, στ. 1056–1062)
απόσπασμα από την Ιοκάστη στο «Οιδίπους Τύραννος¨»
(στ. 1055–1060),
Ἰοκάστη:
…τί δ’ ὅντιν’ εἶπε; μηδὲν ἐντραπῇς· τὰ δὲ
ῥηθέντα βούλου μηδὲ μεμνῆσθαι μάτην.
…μὴ πρὸς θεῶν, εἴπερ τι τοῦ σαυτοῦ βίου κήδει,
ματεύσῃς τοῦθ’· ἅλις νοσοῦσ’ ἐγώ.
Μετάφραση στα νέα Ελληνικά:
—“Τι σόι πράγμα ήταν αυτό που είπε; Μην το
πολυσκέφτεσαι· τι ειπώθηκε, να μην
προσπαθείς ούτε να το θυμάσαι μάταια.…Σε παρακαλώ, για τους θεούς, αν και ανήκεις στη ζωή σου, σε νοιάζει,
να μην το ερευνήσεις αυτό• όσο για
μένα, αρκετά ήδη υποφέρω.”
Το «τόδ’» αναφέρεται στη μάταιη
έρευνα.
Το «βούλου μηδὲ μεμνῆσθαι μάτην»
αποδίδεται ως: «να μην προσπαθείς ούτε να θυμάσαι μάταια».
Η φράση «μὴ πρὸς θεῶν… ματεύσῃς τοῦθ’»:
«Σε παρακαλώ, για τους θεούς, να μην το ερευνήσεις…» με έμφαση στον σεβασμό
προς τη θεϊκή τάξη.
Το «ἅλις νοσοῦσ’ ἐγώ» σημαίνει
«αρκετά έχω υποφέρει εγώ».
Αρχαία Ελληνικά (στ. 1063-1070):
Ἰοκάστη:
«μὴ πρὸς θεῶν, εἴπερ τι τοῦ σαυτοῦ
βίου κήδει,
ματεύσῃς τοῦθ᾽· ἅλις νοσοῦσ᾽ ἐγώ.
οὐ γὰρ αἰεὶ ταῦτα κακὰ ἀνθρώποισι μέλη,
ἀλλ᾽ ὅτε δὴ δεῦρ᾽ ἄγονται ἐκ θεῶν βουλαί,
κακὰ δὲ καὶ καλὰ ξυνεῖσι πᾶσιν ἀνθρώποισιν·
ἴσασ᾽ ὅμως, ὦ φίλοι, μὴ πείθεσθε νόῳ.
τὸ δὲ σὸν μέλλον ἀπαμείψασθαι βροτῶν,
καὶ τὸν τοῦδε κόσμον ἀλαστοῦντα κραδίην
μὴ μανθάνετε, ὦ φίλοι, ὡς ἀδύνατον.»
απόδοση στα
νέα Ελληνικά:
Ιοκάστη:
Σε παρακαλώ,
για όνομα των θεών, αν πραγματικά νοιάζεσαι για τη ζωή σου, μην ερευνήσεις αυτό
το θέμα·
αρκετά έχω
υποφέρει εγώ.
Δεν είναι
πάντοτε αυτά τα κακά οι έγνοιες των ανθρώπων,
αλλά όταν όντως οι βουλές έρχονται από τους θεούς,
τότε κακά και καλά συνυπάρχουν για όλους τους ανθρώπους.
Παρόλα αυτά, φίλοι μου, μην πειθαρχείτε στη λογική.
Το μέλλον σας θα αποζημιώσει,
και μην
νομίζετε, φίλοι μου, ότι είναι δυνατό να μάθετε
τη σκληρή αλήθεια που αναστατώνει αυτή τη ζωή.
Η Ιοκάστη [Iocasta] θα προτιμούσε να μην
μάθει ποτέ κανείς για τα εγκλήματα που έχουν διαπράξει ο Οιδίποδας και αυτή.
Αν και ομολογεί ότι “υφίσταται” ηθικές
ενοχές, αυτές οι ενοχές δεν τη διαπερνούν τόσο βαθιά ώστε να την
αποδιοργανώσουν ολοκληρωτικά. Αυτό που φοβάται περισσότερο είναι η δημόσια
αποκάλυψη των εγκλημάτων τους.
Αυτή είναι η ίδια ενοχή που νιώθει κάθε
κανονικός εγκληματίας όταν παραβαίνει έναν κοινωνικό νόμο: μια κάποια
μεταμέλεια ανάλογα με το ηθικό του σθένος και ο φόβος μήπως συλληφθεί! Δεν
πρόκειται για αλλεργική αντίδραση του ανθρώπινου όντος στην παραβίαση κάποιου
έμφυτου αντανακλαστικού.
Φαίνεται πως ο Σοφοκλής γνώριζε, όπως και ο
Φρόυντ, ότι το ταμπού κατά της αιμομιξίας δεν πηγάζει από κάποιο έμφυτο
ανθρώπινο ένστικτο, όπως πολλοί έχουν υποστηρίξει, αλλά από πρωταρχικούς νόμους
της ανθρώπινης κοινωνίας.
Η οργή και η ενοχή του Οιδίποδα για τις
πράξεις του προκύπτουν ως αποτέλεσμα τόσο της προσωπικής όσο και της δημόσιας
συνειδητοποίησης των εγκλημάτων του.
Μπορούμε να υποθέσουμε αν θα είχε αντιδράσει
όπως η Ιοκάστη, αν ήταν πιο διορατικός και, όπως εκείνη, είχε ανακαλύψει την
αλήθεια πριν από οποιονδήποτε άλλο.
Ο τρόπος με τον οποίο ο Σοφοκλής
χειρίζεται τα αρχέγονα ταμπού (primal taboos) στον Οιδίποδα Τύραννο
αμφισβητεί τη φύση και την εγκυρότητά τους.
Μακριά από το να αποτρέπουν τη
διαμάχη και τη σύγκρουση, όπως θεωρητικά προορίζονταν να κάνουν ανάμεσα στους πρωταρχικούς
αδελφούς, η δύναμή τους είναι αυτή που προκαλεί την τραγωδία στο έργο.
Τα κοινωνικά πρότυπα (social standards), συμπεριλαμβανομένων των ταμπού, αλλάζουν παράλληλα με τον πολιτισμό. Θα ξεπεραστούν άραγε κάποτε τα ταμπού που
αποτέλεσαν τη βάση κάθε ηθικής και θρησκείας;
Πηγή άρθρου: Columbia University
αναπαραγωγή
ανάρτησης
Λόγος Έμφρων
[ ανάρτηση 30 Απριλίου 2023 :
Ari Kandel
“ Sophocles’ Oedipus: Trapped by Taboo ”
Columbia University
Columbia
education ]