Πέτρος Μαρκάκης - Η συντεχνία των Μακελάριδων στο βυζαντινό θέατρο - άρθρο, 1945 - περ. "Αυλαία" - περί της καταγωγής του "χασάπικου" χορού

 

Πέτρος Μαρκάκης
Η συντεχνία των Μακελάριδων

στο Βυζαντινό θέατρο

( η καταγωγή του «χασάπικου» )

άρθρο, 1945

δημοσίευση περ. «Αυλαία»

 

 

 

   Απ’ τήν παλιά ρωμαϊκή αυτοκρατορία το Βυζάντιο διατήρησε πάρα πολλά πράγματα, τόσο, στο πολιτικό και κοινωνικό πεδίο, όσο και στον τρόπο και τις συνήθειες των Βυζαν­τινών.

    Μιά τέτοια κληρονομιά από την ρωμαϊκή ζωή ήταν κι’ η συγκρότηση των επαγγελματικών τάξεων στο Βυζάντιο σε συντεχνίες. Όλες οι συντεχνίες που υπήρχαν μέσα στην Πόλη ήταν εικοσιμιά. Τις αναφέρω μονάχα ονομαστικά:

   Των Ταβουλαρίων, των αργυροπρατών, των τραπεζιτών, των βεστιοπρατών, των πανδιοπράτων, μεταξοπρατών, των καταρταρίων, των σημαρίων, των οθονιοπρατών, των μυρεψών, των κηρουλαρίων, των σαλδαμαρίων, των λωρο­τόμων, των μαλακαταρίων, των βυρσοδεψών, των μακελαρίων, των ιχθυοπρατών, των αρτοποιών, των καπήλων και των βόθρων.

   Η καθεμιά από τίς πιό πάνω συντεχνίες εκτός από τους ιδιαιτέρους νόμους και συνήθειες που είχε και κανόνιζε τις σχέσεις της με την πολιτεία, και την σχέση των μελών της με­ταξύ τους, είχε και ιδιαιτέρους δικούς της τρόπους που εμφανιζόταν δημόσια. Κι’ οι δημόσιες αυτές παρουσίασεις μπρος σ’ ένα λαό, περισ­σότερο από ότι πρέπει θεατρολάτρη δεν μπο­ρούσαν να γίνονται αλλοιώτικα παρά με γιορ­τές και πανηγύρια.

  Έτσι κάθε συντεχνία είχε και το ιδιαίτερό της πανηγύρι, που το έκανε κατά κανόνα, την μέρα που γιόρταζε ο προ­στάτης της άγιος. Η κάθε λοιπόν συντεχνία είχε και το χαρακτηριστικό τη; θέαμα. Πρέ­πει δε να προστεθή ακόμα πως όλες οι συν­τεχνίες πέρναν μέρος στις εκκλησιαστικές και βασιλικές γιορτές.

     Γεννιέται εδώ το ζήτημα, αυτές οι γιορτές τί πράγμα καταντούσαν. Τίποτε άλλο από θεατρικές παραστάσεις μιμητές ή ορχηστικές. Λυτός, ακριβίος ο λόγος ανάγκαζε κάθε συτεχνία να διατηρεί ολάκαιρο επιτελείο από θεατρικούς κράχτες, μίμους ορχήστρες ακόμα και ποιητές για να συνθέτουν τους ειδικούς ύμνους της συντεχνίας.

   Σχετικά με τις θεατρικές παραστάσεις των συντεχνιών οι πληροφορίες μας είναι ελάχι­στες. Φαίνεται όμως πως απ’ όλες τις γιορτές που δίναν οι συντεχνίες στο Βυζάντιο, η σπουδαιότερη ήταν η γιορτή της συντεχνίας των μακελαρίων (δηλ. της συντεχνίας των χα­σάπηδων).

  Αυτή, απ’ ότι μας πληροφορεί ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, είχε καταν­τήσει να είναι μία από τις μεγαλύτερες λαϊκές γιορτές που δίνονταν μέσα στο ιπποδρόμιο, κι’ όπου έπερνε ενεργά επίσημα μέρος κι’ αυτός ο αυτοκράτορας. Η εξέλιξη της γιορτής αυτής δεν είναι καθόλου παράξενη, αν ληφθεί υπ’ όψη, πως είχε συνταυτιστεί με μιε πολύ  παλιά γιορτή ρωμαϊκή, τα Λουπερκάλια [:Lupercalia] ,και δεύτερο γιατί σαν που θα δούμε ο θεατρικός αυτός εορτασμός των μακελάρηδων είχε περιε­χόμενο την αναπαράσταση γεγονότων που συ­γκινούσαν στο ανώτατο σημείο τον βυζαντινό λαό.

   Τα Λουπερκάλια ήταν μιά αρχαία, σαν ρωμαϊκή γιορτή προς τιμή του Πάνα, που δινόταν στις 15 των Καλανδών, του Μαρτίου. Η γιορτή αυτή, αν και καθαρά ειδωλολατρική διατηρήθηκε φαίνεται σ’ όλο το διά­στημα των Βυζαντινών χρόνων, και τουλάχι­στο ως τον 7ο αιώνα με την γνήσια παλιά της μορφή. Πώς ακριβώς γινόταν και με τί η γιορτή στα Βυζαντινά χρόνια βέβαια δεν ξέρουμε.

    Πάντως η εκκλησία βρισκόταν σ’ αντίθεση με αυτή. Κι’ έτσι στα τελευταία χρόνια του εβδόμου αιώνα, η Οικουμενική Σύνοδος του Τρούλου την αναθεματίζει σαν ειδωλολατρική και τους εορτάτες της τους αφορίζει.  Αυτό το γεγονός όμως σε τίποτα δεν εμπόδισε να εξακολουθήσει ο βυζαντινός λαός να την γιορτάζει μέσα στο ιπποδρόμιο, όπου παίρνει επίσημα μέρος κι’ ο αυτοκράτορας κι’ όπου το κυριώτερο μέρος της γιορτής της αποτελεί η παντομιμική γιορτή των Μακελάριδων.

   Η  παντομιμική γιορτή των χασάπηδων – μακελάριδων, όπως τους έλεγαν, δεν ήταν τίποτ’ άλλο, παρά η περίφημη μάχη του Μεγάλου Αλεξάνδρου στο Γρανικό ποταμό. Βυζαντινές πληροφορίες του πώς δινόταν αυτός ο χορός, ακριβώς γιατι περί χορού πρόκειται, δυστυχώς δεν έχουμε.

   Ευτυχώς, όπως φαίνεται αυτός ο ίδιος ο χορός εξακολούθησε να δίνεται στην Κωνσταντινούπολη και μετά την άλωσή της από τους Τούρκους, και μάλιστα απ’ αυτούς τους ίδιους Χασάπηδες της Πόλης, που αποτελούσαν ευνοούμενη τάξη ραγιάδων μέσα στην Τουρκία. Λεγόταν δε από τον τόπο που συνήθως καταγόντουσαν οι χασάπηδες, Αρναούτικος, Αρβανικός, κι’ ακόμα Χασάπικος.  Διατήρησε δε τη Βυζαντινή του μορφή μέχρι το 18ο αιώνα, οπόταν καταργήθηκε από το σουλτάνο για δύο βασικές αιτίες. Πρώτα για λόγους αντιζηλίας των Γενιτσάρων προς τους Κασάπογλου (Χασάπηδες) επειδή επρόκειτο για χορό καθαρά πολεμικό, και τέτοιο χορό δεν μπορούσαν να ανέχονται να κάνουν ραγιάδες, και δεύτερο γιατί κατά τον χορό, οι ίδιοι χορευτές εκβαχευόντουσαν σε τέτοιο σημείο που ο χορός μεταβάλονταν σε πραγματικά μακελειά μεταξύ τους με 10 ως 15 νεκρούς.

   Τον χορό αυτό μας τον περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια όπως γινόταν στην εποχή της, στην Πόλη, η μητέρα του Ελληνογάλλου ποιητή Αντρέ Στενιέ, η κυρία ντε Σενιέ σε μια επιστολή της προς τον περίφημο Γάλλο φιλέλληνα Πέτρο Αύγουστο Γυς, που ο τελευταίος την καταχώρησε στη δεύτερη έκδοση του βιβλίου του  «Φιλολογικό ταξίδι στην Ελλάδα».

   Απομίμηση του ομαδικού αυτού χορού είναι ο σημερινός συνώνυμος χορός Χασάπικος.

 

                   

 

[ το άρθρο του Πέτρου Μαρκάκη «Η συντεχνία των “Μακελάριδων” στο βυζαντινό θέατρο» δημοσιεύθηκε στο περ. «Αυλαία», Αθήνα, αριθ. 1, Οκτώβρης 1945, σ. 22-23 ]

 

Ηλεκτρονική δνση του αντίστοιχου τεύχους

του περ. «Αυλαία»:

      Τεύχος 1 (Οκτώβρης 1945) (23.93Mb) 

 

 

     Λόγος Έμφρων

logosemfron.blogspot.com

 

Νίκος Βέης - "Το Ανδρονικόπουλλο" (ο υιός του Ανδρονίκου) - επύλλιον του ακριτικού κύκλου - άρθρο και έκδοση του επυλλίου, 1904 - περ. "Ακρίτας"

 

Νίκος Βέης,

«Το Ανδρονικόπουλο, επύλλιον του ακριτικού κύκλου εκ Μονεμβασιακού χειρογράφου»

άρθρο 1904

δημοσίευση περ. « Ακρίτας »

 

 

 

 

 

ΤΟ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΠΟΥΛΛΟ

ΕΠΥΛΛΙΟΝ ΤΟΥ ΑΚΡΙΤΙΚΟΥ ΚΥΚΛΟΥ

εκ Μονεμβασιακού χειρογράφου

 

    Δύο επύλλια, ο «υιός του Ανδρονίκου» και ο «Αρμούρης»,
προδήλως φαίνονται τα προγενέστερα πάντων των δημοτικών ασμάτων των περιστρεφομένων περί τον μεγασθενή Διγενήν Ακρίταν, τον εθνικόν ημών ήρωα κατά τους μέσους αιώνας, τον Ηρακλή ού­τως ειπείν του Βυζαντίου, του όποιου την ανυπέρβλητον ρώμην και τους απαραμίλλους άθλους, «τα μαχητά με τα στοιχιά» και «τα παλέμματα με το Χάρο», αφηγούνται μετά χάριτος απερίττου και μεγάλης πλαστικότητος εικόνων υπέρ τά χίλια δημώδη άσματα μέχρι της σήμερον φερόμενα ανά το στόμα του Ελληνικού λαού.

 

  Αμφότερα τα επύλλια ταύτα διεσώθησαν εν χειρόγραφοις.

   Τον Αρμούρην εξέδωκεν το πρώτον τω 1877 εκ κώδικος της εν Πετρουπόλει Αυτοκρατορικής βιβλιοθήκης ο μακαρίτης Γαβριήλ Δεστούνης μετά προλεγομένων και ρωσσικής μεταφράσεως.

 

   Το δε έτερον επύλλιον  ο υιός του Ανδρονίκου, εν ω εκτίθενται η γέννησις, τα πρώτα άθλα του Δηγενή Ακρίτα και η αναγνώρισις αυτού υπό του πατρός του, εξεδόθη το πρώτον υπό του ημετέρου Σπυρίδωνος Ζαμπελίου, μετά τινων αισθητικών επ' αυτού παρατηρήσεων.

   Μετά ταύτα εξεδόθη υπό του Max Büdinger μετά γερμανικής μεταφράσεως, υπό του Wilhelm Wagner, και δις ορθώτερον υπό του αοιδίμου φίλου μου Emile Legrand παρασχόντος και αριστοτεχνικήν αυτού μεταφοράν εις την γαλλικήν επανειλημμένως δημοσιευθείσαν.

   Ο δε Αθανάσιος Σακελλάριος απεθησαύρισε πολύτιμον παραλλαγήν του προκειμένου άσματος εκ της ζώσης των Κυπρίων φωνής.  [: Τα Κυριακά, τόμ. Β’, Εν Αθήναις, 1891, σ. 9 κ.ε. ]

 

  Επί πάσι δημοσιεύω και εγώ (: ο Νίκος Βέης) τον υιόν του Ανδρονίκου κατά τι όντως πολύτιμον χειρόγραφον, όπερ μετ’ άλλων πολλών απεκόμισα εκ Μονεμβασίας.

  Το χειρόγραφρον τούτο είναι γεγραμμένον αν μή κατά τα τέλη του ΙΗ’ πάντως όμως κατά τα πρώτα έτη του ΙΘ’ αιώνος.

 

  Εν τω ημετέρω χειρογράφω [: της Μονεμβασίας] το επύλλιον «ο υιός του Ανδρονίκου» υπάρχει πληρέστερον, διότι οι στίχοι 63 κ.ε. ελλείπουσιν όλως δι’ όλου παρά τοις άλλοις εκδόταις. Και μόνον παρά Σακελλαρίω υπάρχουσιν, αλλ’ όλως παρηλλαγμένοι. Κατά δε τα λοιπά ελαχίστας και επουσιώδεις έχει διαφοράς προς τας άλλας εκδόσεις και μάλιστα προς τας του Emile Legrand. Η δε επιγραφή «Ανδρονικόπουλλο», ην και εγώ διετήρησα, φέρεται εν τη αρχή του άσματος γεγραμμένη δια μολυβδίδος.

     

  

 

[ το άρθρο του Νίκου Βέη, «Το Ανδρονικόπουλλο» δημοσιεύθηκε στο περ. «Ακρίτας», Αθήναι, Έτος Α’, τεύχος 1ον,  1 Μαρτίου 1904, σ. 23-26

  Εδώ μόνον τα εισαγωγικά του άρθρου, με ελάχιστες αφαιρέσεις, χωρίς όμως το κείμενον του συγκεκριμένου επυλλίου, και χωρίς τις σημειώσεις. ]

 

                         ( το πρωτότυπο σε πολυτονικό )

 

 

ηλεκτρονική δνση του αντίστοιχου τεύχους

του περ. «Ακρίτας»:

          Τεύχος 1 (1 Μαρτίου 1904) (3.224Mb)

 

     Λόγος Έμφρων

logosemfron.blogspot.com

 

 

Ασμάτια νέας εσοδείας και ολίγον παλαιοτέρας - ΑΚΡΟΑΣΙΣ - ΜΟΥΣΙΚΗ

 

Ασμάτια νέας εσοδείας και ολίγον παλαιοτέρας

 

Artist                              Song’s Title

Heartless Bastards, Only for you

 

(φωτογραφία από το εξώφυλλο του δίσκου)

 

 

 

Artist                              Song’s Title

Phantogram, When I’m small

(φωτογραφία από το βίντεο-κλιπ του ασματίου)  

 

From their debut album: “ Eyelid Movies” (2010)

 (φωτογραφία από το εξώφυλλο του δίσκου)

 

 

Artist                              Song’s Title

Sticky Fingers, Gold Snafu

From their second studio album: “Land of Pleasure” (2014)

 

Artist                              Song’s Title

Friedberg, Lizzy

 

(φωτογραφία από το βίντεο-κλιπ του ασματίου)  

 

 

 

Artist                              Song’s Title

Balthazar, Bunker    (2015)

(φωτογραφία από το βίντεο-κλιπ του ασματίου)  

 

 

Artist                              Song’s Title

Tash Sultana, Jungle

 (φωτογραφία από οπτικοποίηση στίχων του ασματίου)  

From her second extended play: “Notion” (2018)

 

 

Artist                              Song’s Title

Beth Hart, caught out in the rain  (2018)

 

 Φωτογραφία: Beth Hart “Live αt the Royal Albert Hall» (2018)

 

 

Artist                              Song’s Title

2raumwohnung, Bei Dir bin ich schon

2raumwohnung, Wir waren fürchterlich

   [ 2raumwohnun: 2-room apartment ]

From their eighth album “Achtung fertig“ (2016)

                  

           Φωτογραφία: το εξώφυλλο του δίσκου

 

 

Artist                             Song’s Title

Amel Bent, Ton nom  (2021)

Amel Bent, Tourner la tete  (2021)

 

    From her eighth album “Vivante”

   Φωτογραφία: Amel Bent

 

 

Artist                             Song’s Title

Raphael Haroche, La vent de l’hiver  (2008)

Raphael Haroche, Les petits bateaux

 Φωτογραφία: από το φωτόραμα “Les petits bateaux”

 

 

Artist                             Song’s Title

Noir Desir, Le vent nous portera  (2001)

          ( The wind will carry us )

From their album”Des Visages des Figures” (2001)

Φωτογραφία: από το βίντεο-κλιπ “Le Vent Nous Portera”

 

 

Artist                             Song’s Title

Archive, Again  (2002)

From their third studio album “You All Look the Same to Me”(2002)

Φωτογραφία: από το βίντεο-κλιπ “Again”

 

 

Οι προτάσεις ακρόασης

τη συνεισηγήσει

του Παύλου Αγγελόπουλου

     Λόγος Έμφρων

logosemfron.blogspot.com