Λόγος Έμφρων: Κώστας Αθάνατος "Την επαύριον της καταστροφής της Σμύρνης. Από το Εγγλεζονήσι" - απόσπασμα ανταπόκρισης σε εφημερίδα 7 Σεπτεμβρίου 1922 - επιμέλεια Δημήτρης Φιλελές

Κώστας Αθάνατος "Την επαύριον της καταστροφής της Σμύρνης. Από το Εγγλεζονήσι" - απόσπασμα ανταπόκρισης σε εφημερίδα 7 Σεπτεμβρίου 1922 - επιμέλεια Δημήτρης Φιλελές - ΜΝΗΜΕΣ

Κώστας Αθάνατος

την επαύριον της καταστροφής της Σμύρνης

από το Εγγλεζονήσι

ανταπόκριση σε εφημερίδα

7 Σεπτεμβρίου 1922

Την επαύριον της καταστροφής της Σμύρνης

(ανταπόκριση σε εφημερίδα - απόσπασμα)

Από το Εγγλεζονήσι, 7 Σεπτεμβρίου 1922.

Άλλοτε ξεκινούσαμε κάθε τόσο για τη Σμύρνη και από κει κατευθείαν τα αυτοκίνητα, τα τραίνα και τα άλογα μάς έφερναν γοργά προς τα μέσα, μακριά, στους θερμούς τόπους της Ανατολής. Σε απέραντο βάθος, δεξιά κι αριστερά, όλα ήταν δικά μας· δεν ήξερε πού να πρωτοπάει κανείς. Τώρα φέρνου με βόλτα τα νερά και μόλις που μπορούμε ν’ αντικρίζουμε τα ακρογιάλια, όπως οι διωγμένοι, οι απόκληροι, που τριγυρίζουν στους δρόμους, ξένοι και άγνωστοι στα σπίτια τα κλειστά. Η θάλασσα, που τότε μας ένωνε, αυτή τη φορά μας χωρίζει για πάντα. Οι στεριές είναι απαγορευμένος τόπος για μας και παραδέρνουμε με τον καημό μας στο πέλαγος. Ένα καΐκι απλώνει τα πανιά του και λικνίζει τον πόνο μας στα κύματα.

Το Εγγλεζονήσι· θεωρείο πρώτης σειράς για το μεγάλο δράμα. Παραμένουν εδώ μερικοί απ’ αυτούς που σώθηκαν από τη μεγάλη καταστροφή. Δεν τους κάνει καρδιά να περάσουν απέναντι, στη Μυτιλήνη ή στη Χίο. Κάθονται εδώ πέρα και αγναντεύουν και δεν μπορούν ακόμα να το πιστέψουν. Μια σειρά από μαούνες στέκεται στην ακροθαλασσιά. Μ’ αυτές, δεμένες πίσω από μια βενζινοκίνητη βάρκα, κατόρθωσαν να φύγουν όπως όπως, στοιβαγμένες, κάμποσες οικογένειες χριστιανών.

Δεν είχαν κουράγιο να φύγουν μέχρι την τελευταία στιγμή. Ένα σπιτάκι είχαν όλο κι όλο καθεμιά τους, κι αν το άφηναν κι αυτό, θα έπρεπε να βγουν να ζητιανέψουν στον δρόμο. Έβλεπαν τους άλλους να φεύγουν, αλλά αυτοί έμεναν. Πήραν την απόφαση να μείνουν πάλι ραγιάδες, μέσα στη σκλαβιά, να φάνε ξανά το ψωμί της πίκρας με τον πόνο του Τούρκου, να κουρνιάσουν άφωνοι στο σπιτάκι τους και να πεθάνουν μέσα σ’ αυτό. Κανείς τους δεν μπορούσε να φανταστεί μεγαλύτερη συμφορά. Είδαν ένα ξημέρωμα τον στρατό μας να φεύγει, το ιππικό και το πεζικό να αποχαιρετούν τα λιθόστρωτα. Κι ένα σούρουπο, δακρυσμένοι, κούνησαν το μαντήλι στα πλοία του στόλου, που έφευγαν κι αυτά. Κλείστηκαν τότε μέσα στα φτωχικά σπιτάκια τους, εκεί που είχαν ζήσει τόσων χρόνων λύπες και χαρές, έκαναν τον σταυρό τους και μαντάλωσαν πόρτες και παράθυρα. Τα παιδιά επανέλαβαν ψιθυριστά στους γέροντες γονείς το παλιό παράπονο του ποιητή:

Ραγιάδες θ’ απομείνουμε, μητέρα.

Το γράφει το κακό μας ριζικό!

Την άλλη μέρα, πρωί πρωί, πίσω από τις μισάνοιχτες γρίλιες των παραθύρων, οι ραγιάδες της Σμύρνης κράτησαν τους λυγμούς, σκούπισαν τα δάκρυά τους, έκαναν πάλι τον σταυρό τους και κοίταζαν σιωπηλοί την κίνηση στον μαχαλά. Οι Γιουρούκηδες του Μπεχλιβάνη, καβάλα σε άλογα δίχως σέλα, σε γαϊδουράκια, σε μουλάρια οι περισσότεροι, άλλοι πεζοί, με γουρουνοτσάρουχα και κοντοβράκια, με όψη αναμμένη και διψασμένη για αίμα, με τουφέκια, με σπαθιά και σανίδες στα χέρια, έτρεχαν και ούρλιαζαν σαν τρελοί. Τα τρομερά Ταγκαλάκια λαχάνιαζαν και η φούντα στο φέσι τους στριφογύριζε και ερευνούσε, όπως τα μαύρα μάτια τους, εδώ κι εκεί. Φόβος και φρίκη έπνιγαν την ανάσα των σκλάβων. Είχαν μετανιώσει που έμειναν, αλλά τους είχε κρατήσει η αγάπη του σπιτιού τους. Τώρα πια ήταν αργά. Μόνο μια αμυδρή ελπίδα στον Θεό τους έδινε κουράγιο.

Οι δρόμοι ήταν έρημοι από χριστιανούς, αλλά φωνές, κραυγές και ξεφωνητά σπαραγμού αντηχούσαν παντού. Η Σμύρνη σπαρταρούσε. Ακουγόταν ο ρόγχος του θανάτου. Ο μπαλτάς βροντούσε άγρια πάνω σε κάποιες σιδερένιες πόρτες, τζάμια έσπαζαν πάνω στις πέτρες του λιθόστρωτου, κοπέλες έσκουζαν, μωρά παιδιά λαχταρούσαν. Η θριαμβευτική πομπή των Γιουρούκηδων του Μπεχλιβάνη πάνω στα ζώα πλήθαινε όσο κυλούσε η ώρα. Ένας γέρος σωριάστηκε ξεψυχισμένος. Ένας αξιωματικός, κρυμμένος στο σπίτι, τρελάθηκε. Τα σκυλιά αλυχτούσαν στις αυλές. Κάθε σπίτι ζούσε ένα δράμα.

Κώστας Αθάνατος