Π. Παπαϊωάννου Μπρατσιώτου
O Ελληνισμός εν Παλαιστίνη
άρθρο 1918
δημοσίευση 1 Φεβρουαρίου 1918
περ. «Νέος Αιών»
αποσπάσματα από το άρθρο
Ο εξελληνισμός της Παλαιστίνης άρχεται κυρίως
αφ’ ότου ο Μέγας Αλέξανδρος καταλύσας εν τη χώρα ταύτη την περσικήν κυριαρχίαν εγένετο
αυτής κύριος (332 π.Χ.).
Ως πρόδρομοι δε των φαλάγγων του Μεγάλου
Αλεξάνδρου δύνανται να θεωρηθώσιν οι χίλια και πλέον έτη πρότερον επιδραμόντες
εκ Καφτώρ (κατά την Παλαιάν Διαθήκην) και εγκατασταθέντες εν τη ΝΔ ακτή της
Παλαιστίνης Φιλισταίοι, οίτινες κατά τας νεωτέρας ερεύνας απεδείχθησαν όντες
Κρήτες, αφθόνου φωτός επιχυθέντος από των τελευταίων ανασκαφών της Κρήτης
(Κνωσσού και μάλιστα της Φαιστού 1907).
[ σημείωση: Ανεκαλύφθη
ομοιότης μεταξύ των παραστάσεων επί των νέων ευρημάτων της Φαιστού κτλ. και των
αιγυπτιακών μνημείων Ραμεσή του Γ΄ παραστάσεων των Phar(a)sati (Φιλισταίων). ]
Η Παλαιστίνη λόγω της γεωγραφικής της θέσεως
ούσα το μήλον της έριδος μεταξύ Πτολεμαίων και Συλευκιδών, υπήχθη τέλος υπό την
οριστικήν κατοχήν των Σελευκιδών από του 198 μέχρι του έτους 142, ότε μετ’
αγώνας αιματηρούς οι Ιουδαίοι υπό την ηγεσίαν των Μακκαβαίων ανέκτησαν την
θρησκευτικήν και πολιτικήν αυτών ελευθερίαν. Έκτοτε ιδρύθη Ιουδαϊκή δυναστεία,
η των Ασμοναίων διατηρηθείσα μέχρι του έτους 63 π.Χ., ότε η χώρα περιήλθεν υπό
την ρωμαϊκήν κυριαρχίαν, διατηρηθείσαν μέχρι της αραβικής κατακτήσεως.
Το ιουδαϊκόν στοιχείον κατά την ελληνιστικήν
εποχήν εμφανίζεται σφόδρα περιωρισμένον εν τη Γαλιλαία και τη Περαία και
συμπεπυκνωμένον μάλιστα επί του κυρίως ιουδαϊκού εδάφους (Ιουδαίας), πανταχόθεν
δε συνεσφιγμένον υπό των αλλοεθνών στοιχείων (Ιδουμαίων, Αράβων, Αμμωνιτών
κλπ.) μάλιστα δ’ υπό του ελληνικού. Ευνόητον τυγχάνει ότι περιβαλλομένη η
Ιουδαία υπό χωρών και λαών εξελληνισθέντων έμελλε ταχέως και αυτή να
εξελληνισθή υπό την κυριαρχίαν των Ελλήνων ή ελληνιζόντων δυναστών.
Είναι γνωστόν, ότι ως κυριώτατον μέσον προς
εξελληνισμόν της Ανατολής εχρησιμοποιήθη ήδη υπό του Μεγάλου Αλεξάνδρου η
ίδρυσις πόλεων και αποικιών ελληνικών εν
τω αχανεί κράτει αυτού, ως δραστικώτατον δε όργανον η μάγος ελληνική γλώσσα. Αι
ιδρυόμεναι ή εξελληνιζόμεναι πολυάριθμοι πόλεις εχρησίμευον ως τόσαι εστίαι του
ελληνικού πολιτισμού. Τούτο συνέβη και εν Παλαιστίνη.
Α΄: Επισκόπησις του εξελληνισμού εν
ταις μη ιουδαϊκαίς επαρχίαις της Παλαιστίνης.
Αρχόμενοι από των προς την Μεσόγειον ακτών
της χώρας ταύτης, παρατηρούμεν, ότι η περιοχή αύτη, κατοικουμένη ως επί το
πλείστον υπό των ειδωλολατρικών πληθυσμών (φοινικοφιλισταϊκών), τάχιστα
εξελληνίσθη. Ούτως ευρίσκομεν ενταύθα πολλάς πόλεις ελληνικάς και ελληνιζούσας,
κέντρα ελληνιστικού πολιτισμού. Οίον την Ραφίαν,
την Γάζαν την περιώνυμον των Φιλισταίων πόλιν, την Κάδυτιν του Ηροδότου, την Ανθηδόνα (κτίσμα ελληνικόν), την υπό του
Μ. Ηρώδου, μετονομασθείσαν εις Αγριππιάδα ή Αγριππείον, την Ασκάλωνα, (πλησίον της οποίας ιδρύθη
βραδύτερον η πόλις Μαϊουμά), την Άζωτον,
την Ιόππην (Jafa), περίφημον δ’ άλλοτε και ως ούσαν
το θέατρον του περί Περσέως και Ανδρομέδας μύθου, την Ιάμνειαν, την Απολλωνίαν,
ούσαν πιθανώς την αυτήν τη Σωζούση
(πόλιν του Απόλλωνος Σωτήρος), τον Στράτωνος
πύργον (κτίσμα ελληνικόν, την υπό του Μ. Ηρώδου μεγαλυνθείσαν και εξόχως
εξωραϊσθείσαν και εις Καισάρειαν της Παλαιστίνης μετωνομασθείσαν, ήτις απέβη
έδρα των Ρωμαίων διοικητών της Παλαιστίνης και μητρόπολις αυτής κατά την
ρωμαϊκήν εποχήν, και εφ’ ικανόν χρόνον εκκλησιαστική μητρόπολις της χώρας.
κτίσματος, των Γεράσων, της Αβίλης, των Κανάτων ή Κανάθης και της Δαμασκού, απασών κέντρων σπουδαίων του ελληνικού πολιτισμού, εις άς
προσετίθετο και η εν Γαλιλαία Σκυθόπολις.
Κατά την ρωμαϊκήν εποχήν όλη σχεδόν η
επαρχία Αραβία εξελληνίζεται. Αύτη η μητρόπολις αυτής Βόστρα φέρει ήδη κατά τον
β΄ και γ΄ μ.Χ. αιώνα χαρακτήρα ελληνικόν. Ο αυτοκράτωρ Ιουλιανός γράφει
ελληνιστί προς τους Βοστρηνούς επιστολήν σωζομένην. Βήρυλλος ο επίσκοπος
συγγράφει ελληνιστί.
Αλλά και η Αδραά και η Λάρισα και Πέτρα και άλλαι πόλεις ελληνίζουσιν.
Και εν τη Μωαβίτιδι ευρίσκομεν πόλεις ελληνιζούσας, ως την Αρεόπολιν.
Εν δε τη Ιδουμαία
ήδη από του Β΄ π.Χ. αιώνος απαντών ελληνιζούσας πόλεις, οίον ως την Μάρισσαν και την πόλιν Άδωρα και άλλας.
Β΄: Επισκόπησις του εξελληνισμού εν
ταις ιουδαϊκαίς επαρχίαις της Παλαιστίνης.
Και εν αυταίς δε ταις ιουδαϊκαίς επαρχίαις Γαλιλαία
και Περαία, εν αίς οι πληθυσμοί δεν ήσαν μεν αμειγείς ιουδαϊκοί, πάντως όμως
υπερίσχυε και εδέσποζε το ιουδαϊκόν στοιχείον, και εν αυταίς ο αστικός βίος
τάχιστα εξελληνίσθη.
Και εν μεν τη Γαλιλαία απαντώμεν κατά το
μάλλον και ήττον ελληνιζούσας πόλεις, την Καισάρειαν
Φιλίππου (Πανιάδα), την Σέπφωριν
(Διοκαισάρειαν), την Τιβεριάδα και
άλλας, και δη και την Σκυθόπολιν.
Εν δε τη επαρχία Περαία απαντώμεν την Καλλιρρόην παρά την ομώνυμον ιαματικήν
πηγήν και την Εσβούντα (Εσεβών), παλαιάν
έδραν επισκόπων και άλλας.
Αλλά μήπως και εντός αυτού του ιδίως
ιουδαϊκού εδάφους, της εστίας του ιουδαϊσμού, παρ’ όλον τον όντως ανυπέρβλητον
φραγμόν της θρησκείας δεν εισέβαλεν ενωρίτατα ο ελληνισμός;
Ήδη του Β΄ π.Χ. αιώνος αρχομένου ευρίσκομεν
εν αυτή τη Ιερουσαλήμ, τω κέτρω της θεοκρατίας ισχυροτάτην ελληνόφρονα
ιουδαϊκήν φατρίαν και γυμνάσιον και παλαίστραν και ήθη και έθιμα ελληνικά και
ιουδαίους ιερείς μετέχοντας αυτών (Β΄ Μακκαβαίων δ΄) και αρχιερείς φέροντας
ελληνικά ονόματα και ελληνίζοντας (Ιάσων, Μενέλαος κλπ.)
Μόνον δε η ελληνική λατρεία, ήν δια της βίας
ηθέλησε να επιβάλη η ασυνεσία του Αντιόχου
του Επιφανούς, δεν ηδυνήθη να ευδοκιμήση επί του ιουδαϊκού εδάφους.
Αλλ’ έτι αυτοί οι Μακκαβαίοι ηγεμόνες, οι
εκπροσωπούντες την ιουδαϊκήν αντίδρασιν κατά της ελληνικής κυριαρχίας και
θρησκείας, δεν απέβλεψαν το παράπαν εις
την αποτριβήν παντός ελληνικού από της χώρας αυτών. Τινές τούτων φέρουσιν
ελληνικά ονόματα (Αλέξανδρος, Αριστόβουλος κλπ.), χαράσσουσιν νομίσματα
ελληνικά και ευνοούσι πολλαχώς τον ελληνισμόν.
Τα μάλιστα ηυνόησε τον ελληνισμόν, ο
ελληνόπληκτος ηγεμών της Ιουδαίας Ηρώδης ο μέγας, ου μόνον έξω του καθαρώς
ιουδαϊκού εδάφους (δι’ ιδρύσεως εθνικών ναών, προστασίας ελληνικής λατρείας,
ελληνικών αγώνων κτλ.), αλλά εντός αυτού και εν αυτή τη Ιερουσαλήμ ιδρύσας
θέατρον και παρ’ αυτήν αμφιθέατρον και αγώνας πενταετηρικούς κτλ. και χαράσσων ελληνικά
νομίσματα και επιβάλλων ελληνικούς ρυθμούς και παν ελληνικόν προάγων. Εν αυτώ τω υπ’ αυτού μεγαλυνθέντι και
εξωραϊσθέντι ιουδαϊκώ Ιερώ των Ιεροσολύμων χρησιμοποιούνται ελληνικοί ρυθμοί
και ελληνικαί επιγραφαί. Και αυτός περιστοιχείται υπό λογίων Ελλήνων και έχει
ως μυστικόν αυτού σύμβουλον ένα Νικόλαον
τον Δαμασκηνόν. Δικαίως δε περί αυτού ελέγετο εν τοις ιουδαϊκοίς κύκλοις, ότι
«Έλλησι πλέον οικείως είχεν ή Ιουδαίοις» (Ιωσήπου Ιουδ. Αρχ. ιθ΄ ιζ΄ 3). Τα
αυτά ρητέον και περί των υιών και διαδόχων αυτού.
Ήδη κατά τον Α΄ μ.Χ. αιώνα η ελληνική γλώσσα εμφανίζεται ευρύτατα
διαδεδομένη και εν αυτή τη Ιουδαία. Και εν τη Ιουδαία απαντώμεν κατά την εποχήν
ταύτην πλείστας πόλεις φερούσας ελληνικά ονόματα, οίον Διόσπολιν, Ελευθερόπολιν,
Νικόπολιν (Εμμαούς), Φασακλίδα, Αγριππείον κτλ., ών βεβαίως δεν θα ήτο μόνον το όνομα ελληνικόν. Η ελληνική γλώσσα είχε τότε πλείστους
θαυμαστάς και θεραπευτάς μάλιστα εν ταις ανωτέραις τάξεσι μηδ’ αυτών των
Ραββίνων εξαιρουμένων, του λαού
ατελεστέραν πως γνώσιν αυτής έχοντος.
Ραββίνοι διάσημοι
διδάσκουσι την ελληνικήν φιλολογίαν, ως ιστορείται περί Γαμαλιήλ του διδασκάλου του αποστόλου Παύλου.
Ραββίνοι φέρουσιν
ελληνικά ονόματα (Αντίγονος, Δοσθαϊ=Δοσίθεος, Ταρφώ=Τρύφων κτλ.) και ευνοούσι
τον ελληνισμόν.
Μαθηταί του Ιησού
Χριστού φέρουσιν ελληνικά ονόματα Φίλιππος, Ανδρέας.
Επί δε του σταυρού
αυτού επιτίθεται προς ταις άλλαις και ελληνική επιγραφή.
Εν γένει επί 9 αιώνας μεγίστη υπήρξεν η
υλική και ηθική δύναμις του ελληνισμού εν Παλαιστίνη, του ελληνικού στοιχείου
δεσπόζοντος και αφομοιούντος παν άλλο.
Η αραβική κατάκτησις (636 μ.Χ.) της
Παλαιστίνης εύρεν αυτήν χώραν ακραιφνώς ελληνικήν.
[ το άρθρο του Π. Παπαϊωάννου Μπρατσιώτου «Ο Ελληνισμός εν
Παλαιστίνη» δημοσιεύθηκε στο περ. «Νέος Αιών», Αθήναι, δντής: Γ. Παπαντωνάκης,
Έτος Α΄, αριθ. 36, 1 Φεβρουαρίου 1918, σ. 881-887. ]
[ εδώ το άρθρο δεν είναι πλήρες.
Το πρωτότυπο σε
πολυτονικό. ]
Λόγος Έμφρων
[ ανάρτηση 22 Αυγούστου 2023 :
Π. Παπαϊωάννου
Μπρατσιώτου
«
Ο
ελληνισμός εν Παλαιστίνη »
άρθρο 1918
περ. «Νέος Αιών» ]