σταρ σύστεμ και προώθηση Βιομηχανία μαζικής κουλτούρας ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ

 

Σταρ σύστεμ και προώθηση

Βιομηχανία μαζικής κουλτούρας

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ

 

 

 

   Τί γνωρίζουμε για τους μηχανισμούς προώθησης (σε περιοδικά, άρθρα, στημένα γεγονότα) των σταρ του κινηματογράφου (πριν την έλευση του διαδικτύου);

 

 

 

    Πριν την έλευση του διαδικτύου, η προώθηση των σταρ του κινηματογράφου στηριζόταν σε ένα καλά ενορχηστρωμένο δίκτυο μηχανισμών δημοσιότητας και ελέγχου της εικόνας, το οποίο διαχειρίζονταν τα στούντιο, δημοσιογράφοι, μάνατζερ και επαγγελματίες δημοσίων σχέσεων. Το σύστημα αυτό αποκαλείται συχνά "star system", και ήταν ιδιαίτερα ισχυρό κατά τη Χρυσή Εποχή του Χόλυγουντ (1920s–1950s). Παρακάτω παρουσιάζονται οι βασικοί μηχανισμοί προώθησης:

 

 

1. Τα Στούντιο και το “Star System”

    Τα μεγάλα στούντιο (MGM, Warner Bros, Paramount, κ.ά.) είχαν συμβόλαια πολλών ετών με ηθοποιούς και ήλεγχαν απόλυτα την καριέρα και τη δημόσια εικόνα τους.

     Οι σταρ «κατασκευάζονταν» από τα στούντιο: άλλαζαν ονόματα, εμφάνιση, ακόμη και προσωπικότητες ώστε να ταιριάζουν σε πρότυπα της εποχής.

    Οι σταρ «δανείζονταν» από στούντιο σε στούντιο ή «πλασάρονταν» σε συγκεκριμένους ρόλους για να προσελκύσουν το κοινό.

 

 

2. Στημένα γεγονότα (Staged Publicity)

    Ψεύτικοι έρωτες και γάμοι: πολλές «σχέσεις» ανάμεσα σε σταρ ήταν κατασκευασμένες για τα ΜΜΕ.

    Φωτογραφήσεις σε πλατό, με κατοικίδια, σε διακοπές ή με «θαυμαστές» – συχνά οργανωμένες από τα στούντιο.

   Εμφανίσεις σε κοσμικά γεγονότα και πάρτι, με στόχο την αναπαραγωγή της εικόνας ενός "λαμπερού" lifestyle.

 

 

3. Περιοδικά και fan magazines

    Περιοδικά όπως τα Photoplay, Modern Screen και Silver Screen συνεργάζονταν στενά με τα στούντιο και δημοσίευαν συνεντεύξεις, ιστορίες και φωτογραφίες των σταρ.

   Οι δημοσιεύσεις ήταν ελεγχόμενες: το περιεχόμενο περνούσε από έγκριση, και δεν επιτρεπόταν η δημοσίευση σκανδάλων (εκτός αν ήταν “χρήσιμα” για την προώθηση).

   Οι σταρ είχαν «ghost writers» (σκιώδεις συγγραφείς) που έγραφαν άρθρα ή ημερολόγια εκ μέρους τους για να ενισχύσουν το προφίλ τους.

 

 

 

4. Τύπος και δημοσιογράφοι

    Οι δημοσιογράφοι της εποχής, όπως η Hedda Hopper και η Louella Parsons, είχαν μεγάλη επιρροή και συνδέονταν στενά με τα στούντιο.

   Η ευνοϊκή κάλυψη ανταμειβόταν με αποκλειστικότητες, ενώ η αρνητική μπορούσε να "θάβει" καριέρες.

   Η συνεργασία με τις εφημερίδες ήταν στρατηγική – ακόμη και σκάνδαλα διαχειρίζονταν ώστε να ενισχύσουν τη δημοσιότητα.

 

 

 

5. Προβολή μέσα από τις ίδιες τις ταινίες

   Οι ρόλοι που δίνονταν στους σταρ ενίσχυαν τη δημόσια εικόνα τους: π.χ. η Doris Day ως «καλό κορίτσι», ή ο James Dean ως «επαναστάτης».

    Τα στούντιο επένδυαν σε “branding” προσώπων μέσω ταινιών με παρόμοιο ύφος ή θεματολογία.

 

 

 

6. Διαφημίσεις, ραδιόφωνο και δημόσιες εμφανίσεις

    Οι σταρ συμμετείχαν σε ραδιοφωνικές εκπομπές, διαφημίσεις προϊόντων, δημόσιες εκδηλώσεις και φιλανθρωπικές δράσεις.

   Οι εμφανίσεις σε talk shows (όταν αυτά ξεκίνησαν, όπως με τον Ed Sullivan) ήταν σημαντικό μέσο προβολής.

 

 

 

 

7. Κατασκευή μύθου και αποσιώπηση αληθειών

    Στοιχεία της προσωπικής ζωής των σταρ αποκρύπτονταν (σεξουαλικός προσανατολισμός, εξαρτήσεις, σχέσεις εκτός γάμου).

   Υπήρχε στενή συνεργασία με ιδιωτικούς ντετέκτιβ και με υπηρεσίες «καθαρισμού» φημών (όπως η εταιρεία του Eddie Mannix στη MGM).

 

    Το star system ήταν ένα βιομηχανικό σύστημα κατασκευής και ελέγχου της διασημότητας, που στηριζόταν στην αυστηρή διαχείριση της εικόνας, σε συνεργασία με έντυπα μέσα και στημένες ενέργειες. Η επιτυχία ενός σταρ δεν εξαρτιόταν μόνο από το ταλέντο ή τις ερμηνείες, αλλά κυρίως από την ικανότητα του στούντιο να δημιουργήσει έναν ελκυστικό και συνεπή "μύθο".

 

 

   Πληρωμένες εκπομπές στην τηλεόραση, αγώνας για των ποιων σταρ η φωτογραφία θα μπεί εξώφυλλο στα περιοδικά ποικίλης ύλης (π.χ. Marilyn Monroe, Elizabeth Taylor ).

 

 

   Στο πρακτικό επίπεδο του μηχανισμού προώθησης των σταρ, όπου κυριαρχούν τα εξής:

 

 

1. Πληρωμένες εμφανίσεις στην τηλεόραση:

   Πριν το διαδίκτυο, η τηλεόραση ήταν ο πιο ισχυρός δίαυλος δημόσιας εικόνας. Πολλές εμφανίσεις των σταρ, ειδικά σε talk shows, ψυχαγωγικές εκπομπές ή εορταστικά προγράμματα, ήταν πληρωμένες ή "ανταλλακτικές":

    Προώθηση νέας ταινίας, δίσκου ή θεατρικής παράστασης: Η σταρ εμφανιζόταν σε τηλεοπτικό πρόγραμμα για να "πουλήσει" κάτι, με αντάλλαγμα αμοιβή ή έκθεση.

    Συνεντεύξεις με προσυνεννοημένες ερωτήσεις: Οι παρουσιαστές γνώριζαν τι «δεν πρέπει» να πουν.

    Σε κάποιες περιπτώσεις, τα στούντιο ή οι μάνατζερ πλήρωναν την εκπομπή για να φιλοξενηθεί ο σταρ.

 

 

 

2. Μάχη για το εξώφυλλο στα περιοδικά:

    Το εξώφυλλο ήταν (και είναι ακόμα) σύμβολο δύναμης και επιρροής. Η μάχη για το ποια σταρ θα εμφανιστεί σε ένα μεγάλο περιοδικό ποικίλης ύλης (π.χ. Life, Look, Paris Match, Photoplay, Time, ή στην Ελλάδα ενδεικτικά: το Ρομάντσο, η Βεντέτα, ο Θησαυρός, οι Εικόνες, το Φαντάζιο, ο Ταχυδρόμος, το Ντομινό) ήταν αδυσώπητη.

 

   Πώς εξασφαλιζόταν το εξώφυλλο:

  Δημόσιες σχέσεις: Οι ατζέντηδες και οι μάνατζερ έκαναν συμφωνίες με εκδότες για να εξασφαλίσουν κάλυψη.

   Σκάνδαλα και "αποκλειστικά": Μια "καυτή" φωτογραφία ή φήμες για σχέση μπορούσαν να «κλείσουν» το εξώφυλλο.

   Φωτογραφίες από διακοπές, βάπτιση, κηδεία, διαζύγιο: Όλα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως πρώτη ύλη για κάλυψη, συχνά με «στήσιμο».

 

 

Ενδεικτικά παραδείγματα:

   Marilyn Monroe: Ήταν το πιο φωτογραφημένο πρόσωπο της δεκαετίας του ’50 – τα περιοδικά έδιναν μάχη για εξώφυλλα με νέα λήψη ή φήμη.

   Elizabeth Taylor: Η προσωπική της ζωή (γάμοι, διαζύγια, αρρώστιες, καταχρήσεις) ήταν «χρυσάφι» για τα εξώφυλλα.

 

 

3. Καθοδηγούμενη αισθητική και εικόνα:

    Το εξώφυλλο δεν ήταν απλώς μια φωτογραφία – ήταν κατασκευή εικόνας: ρούχα, φωτισμός, μακιγιάζ, χαμόγελο, όλα προσεκτικά επιλεγμένα.

    Οι φωτογραφίες επιλέγονταν όχι μόνο με βάση την ομορφιά, αλλά και το μήνυμα που έστελναν (π.χ. “ρομαντική”, “επικίνδυνη”, “μητέρα”, “σύμβολο”).

 

4. Σχέσεις με δημοσιογράφους και περιοδικά:

   Η σχέση ανάμεσα στον σταρ και το περιοδικό ήταν συχνά συμβιωτική:

   Ο σταρ έδινε αποκλειστικές φωτογραφίες ή συνεντεύξεις.

   Το περιοδικό παρείχε ευνοϊκή κάλυψη και "καθάριζε" ή αγνοούσε αρνητικά περιστατικά.

   Υπήρχαν και εκβιασμοί ή απειλές: «Αν δεν μας δώσεις τη φωτογραφία, θα βάλουμε την τάδε (κάποια  αντίπαλο σταρ) στο εξώφυλλο»

 

 

    Πολύ πριν το Instagram, η μάχη για το εξώφυλλο και η ελεγχόμενη παρουσία στα ΜΜΕ ήταν το απόλυτο «όπλο» προώθησης. Η εικόνα δεν ήταν απλώς αυθόρμητο αποτέλεσμα επιτυχίας, αλλά προϊόν σχεδιασμού, επένδυσης και (συχνά) παρασκηνιακής διαπραγμάτευσης.

 

 

 

 

 

   Υπάρχουν στοιχεία για να υπολογιστεί ο αριθμός των εξωφύλλων ή εσωτερικών δίφυλλων δήθεν ρεπαρτάζ για ηθοποιούς;

 

Ουσιαστικά επιστημονικές καταγραφές δεν έχουμε:

   Η απάντηση είναι περίπλοκη, γιατί αφορά έναν μεγάλο όγκο υλικού, το οποίο δεν έχει πλήρως ψηφιοποιηθεί ή καταγραφεί συστηματικά (ιδίως για τις δεκαετίες 1950–1980, τόσο διεθνώς όσο και ιδιαίτερα στην Ελλάδα).

 

    Ωστόσο, υπάρχουν μερικά είδη πηγών και μεθοδολογίες που επιτρέπουν μια προσέγγιση, αν όχι ακριβή αριθμητική καταγραφή. Πάμε να τα δούμε αναλυτικά:

 

1. Καταγεγραμμένα στοιχεία (όπου υπάρχουν)

Διεθνώς

 

   Π.χ. για τη Marilyn, υπολογίζεται ότι εμφανίστηκε σε πάνω από 300 εξώφυλλα διεθνώς μέχρι το 1962, ενώ μετά θάνατον συνεχίστηκε η κυκλοφορία εξωφύλλων με τη μορφή «αφιέρωμα».

    Ο φωτογράφος Milton H. Greene, που δούλεψε στενά με τη Monroe, διατηρούσε αρχείο με τα editorial της.

    Πρόβλημα: Αυτά είναι μόνο τα πιο μεγάλα έντυπα. Ο πραγματικός αριθμός (συμπεριλαμβάνοντας μικρότερες εκδόσεις ή fan magazines) είναι πολύ μεγαλύτερος.

 

 

 

Εlizabeth Taylor / Marilyn Monroe

International Cover Databases:

The Marilyn Monroe Collection:
Διαθέτει καταγραφή πάνω από 500 εξώφυλλων με την Marilyn Monroe από όλο τον κόσμο, με χρονολογική σειρά και εξώφυλλα σε υψηλή ανάλυση.

 

 

 

    Έχουμε στοιχεία για την δημιουργία των fun club ή για δημοσιογράφους ή φωτογράφους και φωτορεπόρτερ που ενώ ένας σταρ δεν υπάρχει πλέον αυτοί συνεχίζουν να θέλουν να τον διατηρήσουν στη μνήμη του κοινού (άρα και στην πώληση της εικόνας του και των ταινιών του;)

 

 

   Η μνήμη των σταρ και η μεταθανάτια εμπορική αξιοποίησή τους είναι ένα ολόκληρο οικοσύστημα, που συνδυάζει:

/ - Συναισθηματική νοσταλγία,

/ - Οικονομικά συμφέροντα (δικαιώματα εικόνας/έργου),

/ - Πολιτιστική επιρροή,

/ - Και ένα συνεχές έργο “επανατοποθέτησης” του μύθου στη σύγχρονη αγορά.

 

 

 

 

 1. Fan Clubs – Δημιουργία και λειτουργία

Τι είναι:

Τα fan clubs ήταν (και είναι) κοινότητες θαυμαστών που:

    Συγκέντρωναν, αντάλλασσαν και διατηρούσαν υλικό (φωτογραφίες, περιοδικά, αποκόμματα),

    Οργάνωναν αφιερώματα, εκδηλώσεις, επισκέψεις σε σημεία ενδιαφέροντος (σπίτια, τάφους, πλατό),

    Ενημέρωναν μέλη για νέα, εκδόσεις, αναμνηστικά.

 

Μορφές fan clubs:

   Ανεπίσημα (γράφονταν στις σελίδες των περιοδικών: “Για να γίνεις μέλος του fan club…”),

   Επίσημα, αναγνωρισμένα από το στούντιο ή τους κληρονόμους (συχνά με ετήσια συνδρομή),

   Ψηφιακά, από τα 2000s και μετά (websites, forums, Facebook groups).

 

Παραδείγματα:

 

Marilyn Monroe:

   Το Marilyn Remembered Fan Club (ΗΠΑ, ενεργό από το 1982)
   Διοργανώνει ετήσιες εκδηλώσεις στο Westwood Village Cemetery, αρχειακές προβολές, και προωθεί τη μνήμη της μέσω άρθρων, merchandise και συνεργασιών με εκδότες.

 

James Dean:

   Το James Dean Fan Club (Fairmount, Ιντιάνα – γενέτειρα του).

   Κάθε χρόνο οργανώνεται το James Dean Festival, με χιλιάδες επισκέπτες.

   Πολλά από τα έσοδα (εισιτήρια, αναμνηστικά, φωτογραφίες) στηρίζουν τοπικές κοινότητες και το μουσείο Dean.

 

 

Audrey Hepburn:

   Πολλά διεθνή fan pages και λογαριασμοί Instagram προωθούν βιβλία, πορτρέτα και επανακυκλοφορίες.

   Επίσημη διαχείριση από την οικογένειά της μέσω του Audrey Hepburn Children’s Fund.

 

 

 

 

2. Δημοσιογράφοι, Φωτογράφοι, Βιογράφοι — οι "Φύλακες του Μύθου"

 Φωτογράφοι / φωτορεπόρτερ που συνέχισαν να καλλιεργούν τον μύθο:

 

Milton H. Greene (Marilyn Monroe):

   Πάνω από 5.000 πορτραίτα της Monroe.

Συνεργάστηκε προσωπικά μαζί της και διαχειρίστηκε τη δημόσια εικόνα της για μια περίοδο.

   Η δουλειά του συνεχίζει να πωλείται και να εκδίδεται μεταθανάτια (πολλές συλλογές).

 

Sam Shaw

(Marilyn Monroe, Marlon Brando):

    Δημιούργησε εμβληματικές εικόνες, π.χ. τη Monroe στο The Seven Year Itch (το διάσημο πλάνο με το λευκό φόρεμα).

   Η οικογένειά του διαχειρίζεται το Shaw Family Archives, που πωλούν φωτογραφίες και αναμνηστικά.

 

George Hurrell

(Clark Gable, Greta Garbo, Joan Crawford):

   Δημιούργησε το στιλ «glamour photography» του Χόλιγουντ.

    Τα πορτρέτα του πωλούνται ακόμα ως limited prints και χρησιμοποιούνται σε εκθέσεις.

 

Δημοσιογράφοι / Βιογράφοι / Συγγραφείς:

   Άνθρωποι που δεν ήταν απλώς καταγραφείς, αλλά ενεργά μέλη του "οικοδομήματος" της δημόσιας εικόνας:

 

Donald Spoto:

   Βιογράφος της Marilyn Monroe, της Audrey Hepburn και άλλων.     

   Οι βιογραφίες του έπαιξαν τεράστιο ρόλο στο πώς διαμορφώθηκε η «μεταθανάτια προσωπικότητα» τους.

 

   Anthony Summers:

   Έγραψε για τη Monroe, αποκαλύπτοντας άγνωστα στοιχεία – ενίσχυσε το “θρύλο” της.

 

  Mark Bego, David Bret, Charlotte Chandler:

    Δεκάδες βιογραφίες σταρ, γραμμένες μερικές φορές δεκαετίες μετά τον θάνατό τους, με στόχο τη συνεχή ανανέωση ενδιαφέροντος.

 

 

 

3. Οικογένειες ή Νομικά πρόσωπα που διαχειρίζονται την εικόνα

    Πολλοί σταρ έχουν μεταθανάτια διαχείριση (image licensing):

 

   Marilyn Monroe: Τα δικαιώματα εικόνας ανήκουν σε εταιρεία licensing (Authentic Brands Group).

 

   Audrey Hepburn: Διαχειρίζονται τα δικαιώματα οι γιοι της, μέσω του Audrey Hepburn Estate.

 

   James Dean: Ανήκουν επίσης στην Authentic Brands Group – η εικόνα του χρησιμοποιήθηκε πρόσφατα σε CGI ρόλο για πολεμική ταινία (με αντιδράσεις).

 

 

 

   Η εικόνα ως προϊόν συνεχίζει να πουλάει: posters, μπλουζάκια, ρολόγια, calendars, βιβλία, εκθέσεις ακόμη και δικαιώματα για ταινίες του τύπου βιογραφικό δράμα με βάση τη ζωή ενός σταρ (ή ακόμη και ενός ποπ συγκροτήματος).

 

 

 

   Η διατήρηση της εικόνας των σταρ μετά θάνατον είναι οργανωμένη, συστηματική και οικονομικά αποδοτική. Είτε από οικογένειες, είτε από αρχεία, είτε από φανατικούς θαυμαστές ή επαγγελματίες του χώρου (φωτογράφους, συγγραφείς), οι σταρ «παραμένουν ζωντανοί» στη μνήμη – και στην αγορά.

 

 

    Ταινίες του τύπου βιογραφικό δράμα με βάση την ζωή ενός σταρ.

 

    Το βιογραφικό δράμα για σταρ του παλιού Χόλυγουντ (ή και του διεθνούς κινηματογράφου),  δεν είναι απλώς «αφιέρωμα» αλλά δραματοποιημένη αναπαράσταση ζωής, γεμάτη ένταση, μύθο, τραγωδία και θεατρικότητα.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   Τα βιογραφικά δράματα για σταρ δεν είναι απλές μιμήσεις – όταν γίνονται σωστά, είναι σχόλια για τη φήμη, την καταπίεση και την ψυχολογική πίεση του συστήματος.

   Πολλές σύγχρονες σταρ αναλαμβάνουν αυτούς τους ρόλους ως πρόκληση ταύτισης και ενσάρκωσης μιας ολόκληρης εποχής (π.χ. Michelle Williams, Jessica Lange, Renée Zellweger).

  Αργότερα, τις τελευταίες δεκαετίες προστέθηκαν και βιογραφικά δράματα (bio-pics) και για σταρ της μουσικής, κυρίως τραγουδιστές της ροκ και μουσικά συγκροτήματα (αλλά αυτά δεν περιλαμβάνονται στην συγκεκριμένη παρουσίαση).

 

:

   Τώρα περνάμε σε μια πολύ πιο κλασική περίοδο του Hollywood, όπου οι βιογραφικές ταινίες ή "εμπνευσμένες από" ταινίες δεν έθεταν ως στόχο την απόλυτη ιστορική ακρίβεια, αλλά λειτουργούσαν ως φαντασιακές αναπαραστάσεις του "θρύλου" – με δραματουργία που έγερνε προς το μελόδραμα ή το μυστηριώδες star system.

 

 

 

 

 

. "The Buster Keaton Story" (1957)

Donald O’Connor ως Buster Keaton

   Πρώιμο παράδειγμα βιογραφικής ταινίας για σταρ του βωβού κινηματογράφου.

   Στοιχεία μυθοπλασίας πολλά – ο ίδιος ο Keaton δεν ήταν ικανοποιημένος.

   Παρόλα αυτά, η ταινία δείχνει την αγωνία να σώσουν τη μνήμη ενός ηθοποιού που ήδη, στα 50s, είχε αρχίσει να ξεχνιέται.

 

 

 

. "The Helen Morgan Story" (1957)

Ann Blyth ως Helen Morgan

    Τραγουδίστρια και ηθοποιός των 20s–30s, που πέθανε νέα λόγω αλκοολισμού.

   Μελοδραματικό στυλ, χολιγουντιανής φόρμας, αλλά προεικονίζει τη Monroe και άλλες ηθοποιούς που ακολούθησαν παρόμοια πορεία.

   Περιέχει θεματικές εξάρτησης, αποτυχίας και του «σκοτεινού υπογαστρίου» της φήμης.

 

 

. "Harlow" (1965)

Carol Lynley / Carroll Baker ως Jean Harlow

   Δύο ταινίες για τη Jean Harlow κυκλοφόρησαν το 1965 (!) από διαφορετικά στούντιο με παρόμοιο τίτλο και θέμα. Και οι δύο είναι βασισμένες (χαλαρά) στη ζωή της Jean Harlow, της πρώτης “blonde bombshell” του Hollywood.

 

.Harlow (1965, με την Carroll Baker)

Σκηνοθεσία: Gordon Douglas

Ηθοποιός: Carroll Baker ως Jean Harlow

Προσέγγιση: Μελόδραμα, γυρισμένο σε ευρύ έγχρωμο φορμά, με έμφαση στη "πτώση" της σταρ λόγω προσωπικών και επαγγελματικών τραγωδιών.

   Η ταινία αγγίζει κάπως επιφανειακά τα θέματα του σεξισμού στο στούντιο σύστημα και της εκμετάλλευσης της εικόνας της Harlow, αλλά δίνει στη Baker την ευκαιρία να ερμηνεύσει τον "μύθο" περισσότερο ως σύμβολο παρά ως πρόσωπο.

 

 

 

.Ηarlow (1965, με την Carol Lynley)

Σκηνοθεσία: Alex Segal

Ηθοποιός: Carol Lynley ως Jean Harlow

Προσέγγιση: Τηλεοπτικής αισθητικής παραγωγή, φτωχότερη τεχνικά αλλά με παρόμοιο σενάριο.

    Ενδιαφέρουσα για την κινηματογραφική «μάχη» των στούντιο να προλάβουν ο ένας τον άλλον — φαινόμενο που αποτυπώνει το εμπορικό βάρος της βιογραφίας σταρ, έστω και χωρίς τεκμηρίωση.

 

 

 

 

 

. "Valley of the Dolls" (1967)

Patty Duke, Sharon Tate, Barbara Parkins

Δεν είναι βιογραφία, αλλά:

   Οι χαρακτήρες είναι εμπνευσμένοι από υπαρκτές σταρ (Judy Garland, Marilyn Monroe, Susan Hayward).

   Περιλαμβάνει εθισμούς, ψυχική κατάρρευση, φήμη και πτώση.

    Κατακρίθηκε αρχικά, αλλά έγινε cult classic – καθρεφτίζει το τίμημα της διασημότητας και το πώς το σύστημα καταναλώνει τις γυναίκες.

 

 

 

 

 

. "Funny Girl" (1968)

Barbra Streisand ως Fanny Brice

   Η Streisand υποδύεται τη Fanny Brice, διάσημη κωμικό και τραγουδίστρια του Ziegfeld Follies.

  Εξαιρετικά επιτυχημένη εμπορικά και καλλιτεχνικά, με Όσκαρ για τη Streisand.

   Ενώ είναι περισσότερο δραματοποιημένο μιούζικαλ, αποτελεί επίσης στιβαρή βιογραφική αφήγηση, με έμφαση στην επιβίωση ως γυναίκα καλλιτέχνης.

 

 

 

. Για τον Rudolph Valentino – η ταινία "Valentino" (1977)

Σκηνοθεσία: Ken Russell

Πρωταγωνιστής: Rudolf Nureyev (διάσημος χορευτής, όχι ηθοποιός)

Στυλ: Οπτικά εξαιρετικό, με έντονα στοιχεία φαντασίας και σάτιρας.

    Δεν είναι “επίσημη” βιογραφία, αλλά καλλιτεχνική ερμηνεία του μύθου του Valentino ως σύμβολο σεξ και πολιτισμικής υστερίας.

    Δείχνει τον ίδιο να συντρίβεται από τις προσδοκίες του κοινού και του στούντιο, ενώ υπονοεί και ζητήματα σεξουαλικότητας.

   Κέρδισε αφενός φανατικό κοινό αλλά αφετέρου και επιθετικές κριτικές για «προδοσία» του ιστορικού Valentino.

 

 

. "Fedora" (1978)

Marthe Keller / Hildegard Knef – ένας ρόλος με "σκιά" Γκρέτα Γκάρμπο

Σκηνοθεσία: Billy Wilder

Σενάριο: Βασισμένο σε νουβέλα του Tom Tryon

Υπόθεση: Ένας Αμερικανός παραγωγός ταξιδεύει για να πείσει τη διάσημη, απομονωμένη Ευρωπαία σταρ Fedora να επιστρέψει στο σινεμά. Καθώς την πλησιάζει, ξετυλίγεται ένα μυστηριώδες δράμα ταυτότητας.

Τόνος: Μυστηριακό, αλληγορικό – σχεδόν «μετα-κινηματογραφικό».

Υπαινιγμός: Γκρέτα Γκάρμπο:

    Η Fedora, που έχει εξαφανιστεί από τη δημόσια ζωή, θυμίζει έντονα τη Γκάρμπο, τόσο στη στάση της απέναντι στη δημοσιότητα όσο και στην ευρωπαϊκή της αύρα.

   Ένα σκοτεινό αντίο του Wilder στο παλιό Hollywood. Ουσιαστικά μια κριτική στο star system, στη φθορά του χρόνου και στην απόπειρα να διατηρηθεί για πάντα η εικόνα των σταρ νέων.

 

 

 

 

. "Nijinsky" (1980)

Vaslav Nijinsky – George de la Pena

σκηνοθεσία: Herbert Ross

 

Υπόθεση: η ιστορία του διάσημου χορευτή Nijinsky.

  Σε κορυφαίο πρωταγωνιστικό ρόλο ο Alan Bates στο ρόλο του Diaghilev, ιμπρεσσάριου, μέντορα και εραστή του Nijinsky. H Leslie Browne ως Romola de Pulsky

 

 

 

 

. "Frances" (1982)

Frances Farmer – Jessica Lange

Υπόθεση: Η τραγική ζωή της ηθοποιού Frances Farmer, που υπέφερε από ψυχική ασθένεια και κακοποίηση από το σύστημα.

Ηθοποιία: Εμβληματικός ρόλος της Jessica Lange, που απέδωσε τη μανία, τον πόνο, και την καταπίεση με απίστευτη ένταση.

    Μια από τις πρώτες «εξομολογητικές» βιογραφίες σταρ, που αποκάλυπτε βία και ασυλοποίηση ηθοποιών.

 

 

 

. "Gia" (1998, HBO)

Gia Carangi – Angelina Jolie

Υπόθεση: Η ζωή του διάσημου supermodel Gia Carangi, που έγινε εμβληματική μορφή πριν πεθάνει από AIDS σε ηλικία 26 ετών.

Ηθοποιία: Η Angelina Jolie σε έναν από τους πρώτους μεγάλους ρόλους της, με Χρυσή Σφαίρα για τον ρόλο.

Τόνος: Σκληρός, έντονος, ειλικρινής. Έμφαση στον εθισμό, την παρακμή και την ανάγκη για αποδοχή.

      Η πρώτη mainstream ταινία που αντιμετώπισε με τόλμη την ταυτότητα φύλου και την εξάρτηση σε ένα βιογραφικό δράμα.

 

 

 

. "Lucy & Desi: Before the Laughter" (1991)

Lucille Ball – Frances Fisher

Υπόθεση: Η ζωή της Lucille Ball και η σχέση της με τον Desi Arnaz, με φόντο το θρυλικό sitcom I Love Lucy.

Ηθοποιία: Η Fisher καταφέρνει να ισορροπήσει ανάμεσα στην κωμική περσόνα και την πολύ σοβαρή επιχειρηματία που ήταν στην πραγματικότητα η Ball.

     Φωτίζει το πώς μια γυναίκα έγινε η πρώτη "media mogul" στο αμερικανικό τηλεοπτικό σύστημα.

 

 

 

 

 

 

. "My Week with Marilyn" (2011)

 Marilyn Monroe – Michelle Williams

Υπόθεση: Εστιάζει σε μία εβδομάδα κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων του The Prince and the Showgirl (1957), με επίκεντρο τη σχέση της Monroe με έναν νεαρό βοηθό σκηνοθέτη.

Ηθοποιία: Η Michelle Williams έλαβε υποψηφιότητα για Όσκαρ Α΄ Γυναικείου Ρόλου. Δεν έκανε μίμηση – απέδωσε την ευθραυστότητα και την ψυχολογική πίεση.

Τόνος: Λυρικός, ανθρώπινος, με έμφαση στο δράμα πίσω από τη λάμψη.

     Φαίνεται η διάσταση ανάμεσα στο “sex symbol” και την προσωπική μοναξιά της Monroe. Βέβαια και όλο το στήσιμο της εικόνας με τις οδηγίες για επιδιόρθωση της ηθοποιίας από ειδικούς.

 

 

 

 

. "Judy" (2019)

Judy Garland – Renée Zellweger

Υπόθεση: Βασίζεται στα τελευταία χρόνια της Judy Garland, όταν δίνει συναυλίες στο Λονδίνο, λίγο πριν τον θάνατό της το 1969.

Ηθοποιία: Η Renée Zellweger κέρδισε Όσκαρ Α΄ Γυναικείου Ρόλου. Πραγματικά «χάνεται» μέσα στον ρόλο.

Τόνος: Τραγικός – εστιάζει στον ψυχισμό, τους εθισμούς και την ταραγμένη καριέρα.

    Η ταινία δείχνει πώς το στούντιο σύστημα κατέστρεφε τα παιδικά αστέρια (Garland από τα 13 της).

 

 

 

 

 

. "The Haunting of Sharon Tate" (2019)

 Hilary Duff ως Sharon Tate

Είδος: Ψυχολογικό θρίλερ / εναλλακτικό ιστορικό δράμα

Προσέγγιση: Η ταινία επιχειρεί να φανταστεί ότι η Sharon Tate είχε προαισθήσεις για τον θάνατό της και παλεύει να αλλάξει τη μοίρα της.

    Έγινε ευρύτατα κατακριτέα από κοινό και κριτικούς για εκμετάλλευση του τραύματος.

    Η αδελφή της Sharon, Debra Tate, χαρακτήρισε την ταινία «άθλια και αναίσχυντη».

    Η ερμηνεία της Hilary Duff ήταν αξιοπρεπής, αλλά πνίγηκε από το αμφιλεγόμενο σενάριο.

 

 

 

 

 

. "Once Upon a Time in Hollywood" (2019)

Margot Robbie ως Sharon Tate

Σκηνοθεσία: Quentin Tarantino

Είδος: Εναλλακτική ιστορική μυθοπλασία / φόρος τιμής στο 1960s Hollywood

Ρόλος της Sharon Tate:

Εμφανίζεται ως σύμβολο αθωότητας και ελευθερίας της εποχής.

   Η Margot Robbie την ενσαρκώνει με γλυκύτητα και σεβασμό, χωρίς όμως εκτενή διάλογο ή βιογραφική ανάπτυξη.

Τελική σκηνή: Η ταινία ανατρέπει την ιστορία, καθώς η Tate δεν δολοφονείται – είναι ένα είδος κινηματογραφικής "δικαίωσης".

 

   Η ταινία έχει δεχτεί διφορούμενες απόψεις:

Άλλοι την είδαν ως φόρο τιμής στη Sharon Tate και την εποχή. Άλλοι ως στυλιζαρισμένη φαντασίωση που παραμερίζει την πραγματική τραγωδία.

    Παρόλα αυτά, ήταν πολύ δημοφιλής, με δεκάδες βραβεύσεις.

 

 

 

 

 

 

. "Blonde" (2022)

Marilyn Monroe – Ana de Armas

Υπόθεση: Βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα της Joyce Carol Oates – φανταστική βιογραφία της Monroe.

Ηθοποιία: Η Ana de Armas έκανε καθηλωτική εμφάνιση, αν και επικρίθηκε για την προφορά της.

Τόνος: Ονειρικός, σκοτεινός, έντονα εσωτερικός – όχι ρεαλιστικό biopic, αλλά περισσότερο ψυχολογική αναπαράσταση.

    Έγινε πολύ μεγάλη συζήτηση για το αν "σεβόταν" ή "εκμεταλλευόταν" τη μνήμη της Monroe.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Η κατασκευή των σταρ (star-making)

– πώς δημιουργήθηκαν, πλασαρίστηκαν, επιβλήθηκαν και διατηρήθηκαν οι εικόνες των σταρ, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη φήμη τους.

 

ΤΙ ΕΝΝΟΟΥΜΕ ΜΕ "ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΩΝ ΣΤΑΡ";

   Δεν αναφερόμαστε μόνο στο ταλέντο ή τις συγκυρίες, αλλά κυρίως σε:

Επαγγελματική διαχείριση εικόνας (image-making):

/ - Δημιουργία δημόσιας περσόνας

/ - Έλεγχος της εμφάνισης, του στυλ, της συμπεριφοράς

/ - Μυθοποίηση και αποσιώπηση πτυχών του ιδιωτικού βίου

Μηχανισμοί προώθησης:

/ - Ελεγχόμενα εξώφυλλα, «στημένα» ρεπορτάζ, εμφανίσεις σε talk shows

/ - Δημόσιες σχέσεις με δημοσιογράφους και φωτογράφους

/ - Κατασκευασμένοι έρωτες, εικονικοί γάμοι, σκηνοθετημένα σκάνδαλα.

 

 

Σύνδεση του σταρ με ευρύτερα κοινωνικά πρότυπα:

(παραδείγματα)

/ - Marilyn Monroe ως πρότυπο σεξουαλικότητας και αφέλειας

/ - James Dean ως σύμβολο της εφηβικής αποξένωσης

/ - Elvis Presley ως μείγμα αμερικανικού ονείρου και ροκ ενστίκτου.

 

 

 

ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΣΕ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ (ΠΡΙΝ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ);

Εποχή Χόλυγουντ (1930s–60s): το studio system

    Τα μεγάλα στούντιο (MGM, Warner, Paramount κ.λπ.) "κατασκεύαζαν" σταρ με πλήρη έλεγχο:

/ - Συμβόλαια που απαγόρευαν σχέσεις ή δηλώσεις χωρίς έγκριση

/ - πλαισίωση του σταρ: Ολοκληρωμένες ομάδες PR, στυλίστες, εκπαιδευτές, κομμωτές, coaches

/ - Επίσημα βιογραφικά γεμάτα ψέματα: άλλες ηλικίες, άλλοι τόποι γέννησης, αλλαγή ονομάτων (το συνηθέστερο ώστε να είναι  εύηχα, να μην συμπίπτουν με άλλες προϋπάρχουσες σταρ)

 

Ρόλος των περιοδικών & φωτογράφων

   Exclusives (αποκλειστικότητες) με περιοδικά (π.χ. Photoplay, Life, Look, Εικόνες στην Ελλάδα)

    Συνεντεύξεις σε καθοδηγούμενους δημοσιογράφους

   «Κατασκευασμένα» φωτο-ρεπορτάζ: ο σταρ "τυχαία" στη θάλασσα, στο σπίτι, με τον/την σύντροφό του.

 

 

Στημένα γεγονότα:

   Δημόσιες σχέσεις μεταξύ σταρ για προβολή (π.χ. Liz Taylor–Richard Burton)

  «Κατά λάθος» αποκαλύψεις σε παπαράτσι

  Φήμες για εγκυμοσύνες, ερωτικά τρίγωνα, γάμους που έγιναν και δεν έγιναν

 

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: Παρόμοιο μοντέλο

Παραδείγματα:

σταρ τύπου 1:

    Συνέχεια σε εξώφυλλα, είτε μόνη είτε ως ντουέτο ελεγχόμενα δίδυμα (αυτή και ο σύζυγος, το ετυχισσμένο ανδρόγυνο), οικογενειακές φωτογραφίες, άρθρα για «τι μαγειρεύει στο σπίτι».

σταρ τύπου 2:

  Εμφανίσεις στο εξωτερικό, περιοδικά με «καριέρα στο Παρίσι» ή «στην Ιταλία»

  Στήσιμο σταρ ως «κοσμοπολίτικες φιγούρες» ή ως «σύζυγοι–μητέρες–καριερίστριες» ανάλογα το κοινό.

  Φωτογραφίσεις με ελεγχόμενο ερωτισμό (π.χ. μαγιώ).

 

 

 

ΜΕΤΑΘΑΝΑΤΙΑ "ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ"

   Η κατασκευή δεν σταματά με τον θάνατο του σταρ:

Διατήρηση μύθου μέσω:

• Fan clubs
• Πωλήσεων memorabilia, μουσικής, ταινιών
• Ταινιών, βιογραφιών, εκθέσεων

Επιλεκτική ιστορική μνήμη: ξεχνιούνται τα «άβολα» στοιχεία (καταχρήσεις, πολιτικές θέσεις)

Συνεχιζόμενη προώθηση μέσω:

• Επανακυκλοφορίες έργων
• Ντοκιμαντέρ από την οικογένεια
• Συνεργασίες με brands (π.χ. Elvis & Dolce Gabbana, ή Marilyn & Dior)

 

ΜΕΤΑΒΑΣΗ: Από το στούντιο στο ίνσταγκραμ

  Με την έλευση του διαδικτύου, η "κατασκευή" πέρασε:

/ - Από το κεντρικά ελεγχόμενο (studio) στο αυτοδιαχειριζόμενο μέσω social media

/ - Από τα περιοδικά ποικίλης ύλης  στα reels, posts και backstage content

/ - Η αυθεντικότητα έγινε προϊόν: η ψευδο-εξομολόγηση έγινε νέα μορφή ελέγχου εικόνας

 

   Η "κατασκευή των σταρ" είναι πολιτιστικό φαινόμενο, όχι ατομικό.

   Δεν αφορά μόνο το ταλέντο, αλλά τη διαχείριση του βλέμματος του κοινού.

  Ο σταρ δεν είναι απλώς πρόσωπο — είναι αφήγημα.
   Και η βιομηχανία των μέσων μαζικής επικοινωνίας ήταν πάντα εκεί για να γράφει, να ξαναγράφει και να πουλά αυτό το αφήγημα.

 

 

 

 

Οι «ξεθωριασμένοι» σταρ

   Σταρ που ήταν σύμβολα και όλος ο κόσμος τους γνώριζε στη δεκαετία του 1960 και του 1970 τώρα οι νεώτεροι δεν τους γνωρίζουν.

   Ένας λόγος είναι ότι τα γηρατειά απομακρύνουν τον θεατή από την εικόνα που είχε μείνει χαραγμένη μέσα του κατά την νεότητά τους και την ομορφιά τους;

   Καλλιτέχνες που κάποτε ήταν παγκόσμια σύμβολα και σήμερα, για τους νεότερους, έχουν σχεδόν χαθεί από τη συλλογική μνήμη ή έχουν "ξεπέσει" από το βάθρο της φήμης.

 

Ορισμός:

Τι σημαίνει "ξεθωριασμένος σταρ";

Ένας σταρ που:

   Ήταν απόλυτο πρόσωπο της εποχής του (κυρίως 50s–70s),

   Είχε παγκόσμια αναγνώριση (όχι μόνο εμπορική αλλά και συμβολική),

   Σήμερα όμως δεν είναι γνωστός στους νέους ή δεν προβάλλεται / αναφέρεται πια,

  Ή παρουσιάζεται ως "σκιά του εαυτού του", συχνά λόγω ηλικίας ή δημόσιων παρεμβάσεων.

 

ΓΑΛΛΙΑ – ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

1. Μπριζίτ Μπαρντό (Brigitte Bardot)

• Σταρ παγκόσμιου βεληνεκούς στα 50s–60s.
• Σύμβολο της σεξουαλικής απελευθέρωσης, της γαλλικής ομορφιάς, της "dolce vita".
• Εμφανίσεις σε περιοδικά, ταινίες, διαφήμιση, μουσική.
• Σήμερα: Ζει αποτραβηγμένη, γνωστή περισσότερο για τις ακροδεξιές δηλώσεις και φιλοζωική δράση.
• Οι νέοι τη γνωρίζουν ελάχιστα, ίσως ως όνομα ή φωτογραφία vintage αισθητικής.

2. Αλαίν Ντελόν (Alain Delon)

• Απόλυτο αρσενικό πρότυπο στην Ευρώπη των 60s.
• Ομορφιά + κυνισμός + ψυχρότητα.
• Ταινίες όπως Le Samouraï, Plein Soleil, La Piscine.
• Σήμερα: Εμφανίζεται σπάνια, αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα υγείας, ενίοτε προκαλεί με "παλιομοδίτικες" ή πολιτικά μη ορθές δηλώσεις.
• Στους νέους είναι σχεδόν άγνωστος εκτός κινηματογραφόφιλων.

3. Ζαν-Πολ Μπελμοντό (Jean-Paul Belmondo)

• Ο "λαϊκός" αντίποδας του Ντελόν.
• Σταρ της Nouvelle Vague αλλά και εμπορικού σινεμά δράσης.
• Έφυγε το 2021. Πολλοί νέοι δεν γνωρίζουν ούτε το όνομά του.

 

 

    Η Ζαν Μορώ (Jeanne Moreau) υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές και σεβαστές ηθοποιούς του γαλλικού και ευρωπαϊκού κινηματογράφου, με συνεργασίες σε έργα μεγάλων σκηνοθετών όπως ο Λουί Μαλ και ο Μικελάντζελο Αντονιόνι. Η χαρακτηριστική της παρουσία και το σοφιστικέ ύφος της την καθιέρωσαν ως σταρ, αλλά τα τελευταία χρόνια είχε αποσυρθεί από τη δημοσιότητα. Πέθανε το 2017 σε ηλικία 89 ετών, αφήνοντας πίσω της έναν θρύλο αλλά και μια σιωπή για το ευρύ κοινό.

    Η Μιρέϊγ Νταρκ (Mireille Darc), που υπήρξε σταρ και μούσα πολλών γαλλικών ταινιών δράσης και κομεντί στα '60s και '70s, ήταν γνωστή για την επιβλητική παρουσία της και τη φλογερή ομορφιά της. Συνεργάστηκε συχνά με τον Ζαν-Πολ Μπελμοντό και υπήρξε μια από τις πιο λαμπερές παρουσίες της εποχής της. Πέθανε το 2017, επίσης σε μεγάλη ηλικία, έχοντας αποσυρθεί από τη δημόσια ζωή για χρόνια πριν.

    Η Σιμόν Σινιορέ (Simone Signoret) ήταν μια ακόμα σταρ με μεγάλη καριέρα στα 1960s, γνωστή για την αισθησιακή της παρουσία και συμμετοχή σε γαλλικές ταινίες που γνώρισαν διεθνή απήχηση. Παρά τη σημαντική της θέση τότε, σήμερα δεν είναι ευρέως γνωστή από τις νεότερες γενιές και δεν έχει πια ενεργή παρουσία στο σινεμά.

   Άλλη γνωστή σταρ της εποχής είναι η Ανί Ντουπρέ (Anny Duperey), η οποία, αν και ξεκίνησε τη σταδιοδρομία της τη δεκαετία του ’60, παρέμεινε ενεργή σε μικρότερο βαθμό μέχρι και τις επόμενες δεκαετίες, χωρίς όμως να διατηρήσει τη σταρ εικόνα του παρελθόντος.

    Τέλος, η Ρόμυ Σνάιντερ (Romy Schneider), αν και γεννημένη στην Αυστρία, έγινε μεγάλη σταρ του γαλλικού σινεμά στη δεκαετία του ’60 και ’70. Ήταν σύμβολο ερωτισμού και δραματικής ερμηνείας, αλλά η ζωή της τερματίστηκε τραγικά το 1982 σε ηλικία μόλις 43 ετών. Παρόλο που παραμένει γνωστή στο σινεφίλ κοινό, η εικόνα της είναι λιγότερο ζωντανή για το ευρύ, νεότερο κοινό.

   Η Ντομινίκ Σαντά (Dominique Sanda), με τα ευγενικά χαρακτηριστικά και την αποστασιοποιημένη, κάπως αινιγματική παρουσία της, υπήρξε πρόσωπο-κλειδί του «σοβαρού» ευρωπαϊκού σινεμά. Έπαιξε σε σημαντικά φιλμ όπως το Il Conformista (1970) του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, 1900 (1976), και φυσικά στο Le Jardin des Finzi-Contini (1970). Παρά τη λαμπρή της αρχή, αποσύρθηκε από το κέντρο του κινηματογραφικού ενδιαφέροντος και σήμερα το όνομά της δεν λέει σχεδόν τίποτα στο ευρύ κοινό. Επέλεξε μια πιο ιδιωτική ζωή, αποτραβηγμένη από τη μαζική κουλτούρα, και η φιγούρα της έχει διατηρηθεί κυρίως μέσα από τις ταινίες των σινεφίλ.

   Η Άννα Καρίνα (Anna Karina), γεννημένη στη Δανία αλλά λατρεμένη στη Γαλλία, υπήρξε η μούσα της γαλλικής Nouvelle Vague και σύζυγος (και πρωταγωνίστρια) του Ζαν-Λικ Γκοντάρ. Η μελαγχολική της γοητεία, το στυλ της και η εκφραστικότητά της την έκαναν από τα πιο χαρακτηριστικά πρόσωπα της εποχής. Έπαιξε σε ταινίες-σταθμούς όπως το Pierrot le Fou, το Une femme est une femme, Vivre sa vie, και Alphaville. Πέθανε το 2019, αφήνοντας πίσω της έναν «υπόγειο» μύθο. Παρ’ όλη τη μεγάλη της σημασία για το σινεμά τέχνης, σήμερα μόνο το πιο εξειδικευμένο κοινό την γνωρίζει ή την αναγνωρίζει. Δεν είχε την εμπορική αναγνωρισιμότητα άλλων σταρ, και δεν «ανακυκλώθηκε» ως εικόνα.

    Συνοπτικά, οι περισσότερες από αυτές τις σταρ έχουν πια περιορισμένη ή καθόλου παρουσία στη μαζική πολιτισμική μνήμη της σύγχρονης νεολαίας. Η διαχρονικότητα στην αναγνώριση παραμένει προνόμιο λίγων — όπως η Κατρίν Ντενέβ — ενώ οι υπόλοιπες θεωρούνται περισσότερο σύμβολα μιας άλλης, μακρινής εποχής.

 

 

ΑΓΓΛΙΑ – ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

   Η Βρετανία είχε λιγότερους σταρ με παγκόσμια «λάμψη τύπου Χόλυγουντ», αλλά έχει ενδιαφέροντα παραδείγματα:

1. Τέρενς Σταμπ (Terence Stamp)

• Sex symbol των 60s (π.χ. The Collector, Modesty Blaise).
• Κάποτε «το απόλυτο ανδρικό πρόσωπο».
• Σήμερα τον ξέρουν οι νέοι από τον ρόλο του ως… Zod στο Superman II (1980!).

2. Μάικλ Κέιν (Michael Caine)

• Μεγάλη καριέρα, από το Alfie μέχρι το The Dark Knight.
• Αν και ενεργός μέχρι πρόσφατα, το παρελθόν του ως σεξουαλικού συμβόλου έχει ξεχαστεί.
• Πιο αναγνωρίσιμος σήμερα ως «σοφός παππούς» παρά ως σταρ.

3. Τζούλι Κρίστι (Julie Christie)

• Απόλυτη σταρ των 60s (π.χ. Doctor Zhivago, Darling).
• Κέρδισε Όσκαρ, αλλά αποτραβήχτηκε συνειδητά από τη δημοσιότητα.
• Αγνοείται από τις νεότερες γενιές.

 

 

ΙΤΑΛΙΑ – ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ:

    Καμία χώρα στην Ευρώπη δεν ταυτίστηκε τόσο με τη θηλυκή ομορφιά και τη φήμη όσο η Ιταλία των δεκαετιών του 1950 και του 1960. Οι γυναίκες σταρ της ιταλικής οθόνης μετατράπηκαν σε παγκόσμια πρότυπα σεξουαλικότητας, κομψότητας και στυλ, με έντονη παρουσία σε διεθνή φεστιβάλ, περιοδικά και κινηματογραφικές παραγωγές.

   Πρώτη και εμβληματική μορφή, η Σοφία Λώρεν (Sophia Loren), που παραμένει έως σήμερα ζωντανή και σεβαστή. Παρά τα 90 της χρόνια, και τις σποραδικές της εμφανίσεις, έχει κατορθώσει να διατηρήσει ακέραιη την υπόληψή της ως η μεγάλη κυρία του ιταλικού σινεμά. Ωστόσο, ακόμη κι εκείνη δύσκολα «μιλά» στη γλώσσα των νέων γενεών, που σπάνια ανατρέχουν στις ταινίες της ή αντιλαμβάνονται το εύρος της κάποτε μυθικής της παρουσίας.

    Η Τζίνα Λολομπρίτζιτα (Gina Lollobrigida), που υπήρξε η κύρια ανταγωνίστρια της Σοφίας Λώρεν, ακολούθησε μια ιδιαίτερη πορεία: εγκατέλειψε τον κινηματογράφο και έγινε φωτογράφος και γλύπτρια. Φωτογράφισε προσωπικότητες όπως ο Φιντέλ Κάστρο και παρέμεινε δραστήρια πολιτισμικά. Πέθανε το 2023, αλλά δεν «επανήλθε» στη μνήμη του ευρύτερου κοινού ως κινηματογραφική σταρ — περισσότερο ως πολιτιστική φιγούρα παλαιάς κοπής.

    Η Κλαούντια Καρντινάλε (Claudia Cardinale), που υπήρξε μούσα του Φελίνι και του Βισκόντι, ήταν από τις πιο φωτογραφημένες και ποθητές γυναίκες του 20ού αιώνα. Σήμερα, στα 86 της, ζει ήσυχα και εμφανίζεται μόνο σε φεστιβάλ. Η φιγούρα της, που κάποτε συνδύαζε την αυθεντική ιταλική ομορφιά με έναν εσωτερικό δυναμισμό, έχει χαθεί από τα πολιτισμικά ραντάρ της μαζικής κουλτούρας.

   Η Μόνικα Βίττι (Monica Vitti), με το υπαινικτικό, σχεδόν υπαρξιακό της βλέμμα, εξέφρασε όσο λίγες την αποξένωση και τη γοητεία της ιταλικής Nouvelle Vague. Πέθανε το 2022, έπειτα από μακρά μάχη με το Αλτσχάιμερ, έχοντας αποσυρθεί δεκαετίες νωρίτερα. Παρόλο που υπήρξε πραγματική κινηματογραφική καλλιτέχνις, η εικόνα της δεν ανακυκλώθηκε και δεν ενσωματώθηκε στην pop μνήμη των μεταγενέστερων.

    Η Βίρνα Λίζι (Virna Lisi), που ξεκίνησε ως «ιταλική Μονρόε» και αργότερα στράφηκε σε πιο ώριμους και θεατρικούς ρόλους, έφυγε από τη ζωή το 2014. Αν και βραβεύτηκε και τίμησε με σεμνότητα το πέρασμά της από το πανί, σήμερα λίγοι θυμούνται την ερμηνευτική της αξία ή το ευφυές πέρασμά της από το σταριλίκι στην υποκριτική.

   Η Ούρσουλα Άντρες (Ursula Andress), διάσημη ως το πρώτο Bond girl με την αξέχαστη εμφάνιση με το λευκό μπικίνι στο Dr. No, υπήρξε για τουλάχιστον μια δεκαετία το πρόσωπο της σεξουαλικότητας made in Europe. Αν και σήμερα ζει ακόμη, στα 89 της, έχει αποσυρθεί από τα μέσα εδώ και δεκαετίες. Το όνομά της ακούγεται πια κυρίως σε νοσταλγικές αναδρομές ή σε κύκλους συλλεκτών.

    Στη σκιά των παραπάνω ονομάτων βρίσκονται κι άλλες που αξίζει να αναφερθούν. Η Λάουρα Αντονέλι (Laura Antonelli), γνωστή κυρίως από τη Malizia του 1973, υπήρξε σεξουαλικό είδωλο της δεκαετίας του ’70, με εκατοντάδες εξώφυλλα και διαφημιστικές εμφανίσεις. Ωστόσο, η καριέρα της έσβησε απότομα λόγω προσωπικών τραγωδιών, νομικών προβλημάτων και ψυχολογικών κρίσεων, και έζησε για χρόνια ξεχασμένη. Πέθανε το 2015.

   Η Στεφανία Σαντρέλλι (Stefania Sandrelli), παρούσα σε δεκάδες εμβληματικά φιλμ (π.χ. Il Conformista, Amici Miei), δεν έφτασε το επίπεδο μύθου των Λώρεν και Καρντινάλε, αλλά υπήρξε αγαπητή και δημοφιλής. Σήμερα ζει ακόμα, αλλά απουσιάζει πλήρως από τη μαζική μνήμη, και η συμβολή της είναι γνωστή σχεδόν αποκλειστικά σε κινηματογραφόφιλους.

 

    Όλες αυτές οι γυναίκες δεν ήταν απλώς ηθοποιοί: ήταν σύμβολα εποχής, φορείς μιας αισθητικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ταυτότητας που χαρακτήρισε ολόκληρη τη μεταπολεμική Ευρώπη. Κι όμως, το πέρασμα του χρόνου, η σιωπή των μέσων, η αλλαγή προτύπων και η δυσκολία των νέων να συνδεθούν με την παλιά «ιεραρχία φήμης», έχουν καταστήσει τις περισσότερες από αυτές αόρατες για τη σύγχρονη μαζική κουλτούρα.

   Αυτό δεν σημαίνει πως έπαψαν να έχουν αξία. Αλλά η εικόνα τους, όπως κάποτε επιβλήθηκε και συντηρήθηκε τεχνητά, σήμερα δεν βρίσκει το έδαφος για να συνεχίσει να ακτινοβολεί. Και έτσι, σιγά-σιγά, περνούν στη σφαίρα του θρύλου που κανείς δεν διηγείται πια.

 

 

 

 

 

ΕΞΗΓΗΣΕΙΣ – Γιατί ξεθωριάζουν οι σταρ;

 

1. Ο χρόνος δεν είναι επιεικής με την εικόνα

• Οι σταρ στηρίζονταν στη νεότητα, την ομορφιά, τη λάμψη, το μυστήριο.
• Όταν γερνούν ή αλλάζουν, η εικόνα "σπάει" – το κοινό αποφεύγει την απομυθοποίηση.

 

2. Κανείς δεν είναι σταρ χωρίς προβολή

• Αν δεν υπάρχουν επαναπροβολές, ντοκυμανταίρ, νέες χρήσεις της εικόνας (remake, tribute), οι σταρ εξαφανίζονται από τη δημόσια σφαίρα.

 

3. Η αλλαγή πολιτισμικών προτύπων

• Η σημερινή γενιά δεν ταυτίζεται πια με σταρ που αναδείχθηκαν σε εποχές με διαφορετικά ήθη.
• Το πρότυπο του «αρσενικού κυνικού γόη» ή της «γυναίκας-αντικειμένου πόθου» θεωρείται παρωχημένο ή και προβληματικό.

 

4. Ο ίδιος ο σταρ μπορεί να αποσυρθεί συνειδητά

• Πολλοί ήθελαν να προστατεύσουν την εικόνα τους ή να ζήσουν μακριά από τη δημοσιότητα (π.χ. Μπριζίτ Μπαρντό, Τζούλι Κρίστι, Γκρέτα Γκάρμπο παλαιότερα).

 

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ:

Τα γηρατειά "σπάνε" την αθανασία της εικόνας

• Οι σταρ ζουν στο συλλογικό φαντασιακό ως "ακίνητοι στο χρόνο".
• Όταν το κοινό τούς βλέπει γέρους, άρρωστους, ξεχασμένους, αισθάνεται άβολα, ίσως και προδομένο.
• Είναι σαν να βλέπεις έναν «αθάνατο» να πεθαίνει: θρυμματίζεται η ψευδαίσθηση.

 

 

Η φήμη του σταρ είναι φωτοευαίσθητη:

   Λάμπει όσο φωτίζεται (προβάλλεται).

   Όταν σταματά ο φωτισμός, σβήνει αθόρυβα — αν δεν υπάρξει ενεργή διατήρηση μνήμης.

Και οι νεώτερες γενιές, αν δεν τους προσφερθεί ένας λόγος να τους «θυμηθούν», απλώς δεν θα τους μάθουν ποτέ.

 

ΠΡΑΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ "ΞΕΘΩΡΙΑΣΑΝ"

1. Η ομορφιά ως ταυτότητα

• Οι περισσότερες σταρ της εποχής αναδείχθηκαν ως πρότυπα αισθητικής / σεξουαλικότητας.
• Η φήμη τους χτίστηκε πάνω στην εμφάνιση, και όχι σε μια πολυσχιδή εικόνα (όπως, π.χ., η Μερσέντες Σαμπάντο στην Αργεντινή ή η Vanessa Redgrave στην Αγγλία).
• Με την πάροδο του χρόνου, το κοινό που τις γνώριζε ήθελε να θυμάται την εικόνα της νεότητας. Η φυσιολογική γήρανση δεν "χωρούσε" στο είδωλο που είχαν χτίσει.

2. Έλλειψη ανακύκλωσης της εικόνας τους

• Πολλές από τις ταινίες τους δεν έχουν ανακυκλωθεί εμπορικά, ούτε στο streaming.
• Δεν έχουν υπάρξει σύγχρονα βιογραφικά δράματα ή ντοκιμαντέρ που να τις επανασυστήσουν στο κοινό.
• Η κινηματογραφική κληρονομιά τους έχει μείνει στα φεστιβάλ και στις "ταινιοθήκες", όχι στο λαϊκό ρεύμα.

3. Αλλαγή κοινωνικών προτύπων

• Οι σταρ αυτές προέκυψαν από εποχές με πολύ διαφορετικά στερεότυπα για τις γυναίκες.
• Οι ρόλοι τους σήμερα ίσως να θεωρούνται ξεπερασμένοι ή ακόμη και σεξιστικοί (π.χ. γυναίκα-λάγνα/υποτακτική/αντικείμενο πόθου).
• Οι νεότερες γενιές δεν ταυτίζονται εύκολα με τέτοιους χαρακτήρες — δεν τους βλέπουν ως πρότυπα.

 

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ

 “Οι σταρ της νεότητας δεν γερνούν ποτέ... στο μυαλό του κοινού”

• Υπάρχει εσωτερική σύγκρουση όταν βλέπει κανείς έναν πρώην "θεό" της οθόνης γερασμένο, αποτραβηγμένο, ξεχασμένο.
• Είναι πιο εύκολο για το κοινό να τους ξεχάσει, παρά να τους δει διαφορετικούς.
• Η εικόνα του σταρ είναι στατική, αρχειακή, "παγωμένη στον χρόνο". Αν αυτή αλλάξει, το κοινό νιώθει αποξενωμένο.

 

Οι σταρ υπήρξαν εμβληματικές/εμβληματικοί.

   Αλλά η φήμη, αν δεν διατηρηθεί με σύγχρονα μέσα, δημιουργική ανακύκλωση, αναστοχασμό, ξεθωριάζει.
   Ο χρόνος είναι αμείλικτος — όχι απέναντι στους ίδιους, αλλά απέναντι στην εικόνα που κατασκεύασε το κοινό για εκείνους.

 

 

 

 

 

    Ένας άλλος παράγοντας του γιατί οι σταρ του παρελθόντος έχουν ξεχαστεί, όταν δεν διαθέτουν ένα μηχανισμό υποστήριξης-υπενθύμισης της ρεκλάμας τους είναι και επειδή οι ταινίες που έπαιζαν προωθούσαν καταναλωτικά προϊόντα που σήμερα είτε δεν υπάρχουν ως μάρκες είτε έχουν υποκατασταθεί από πιο καινούργια. Αν λοιπόν πίσω από τη βιομηχανία μαζικής κουλτούρας υποφώσκει και ένα σύστημα προώθησης, διαφήμισης, λανσαρίσματος καταναλωτικών προϊότων και υπηρεσιών τότε ο σύγχρονος καταναλωτής (αυτός που βλέπει την ταινία στο τώρα) δεν μπορεί να ταυτιστεί (παρά μόνο μερικώς ως vintage) αλλά και οι τρέχουσες στο παρόν εταιρείες δεν βρίσκουν τον λόγο να υποστηρίζουν την επανάληψη της προβολής μιας παλαιότερης ταινίας.

  Αυτό το ζήτημα αφορά τη σχέση ανάμεσα στον σταρ, την ταινία και την οικονομία της κατανάλωσης.

   Η σταρ του παρελθόντος δεν ήταν απλώς μία ηθοποιός. Ήταν πλατφόρμα αναφορών, ορατών και αόρατων, που σχετίζονταν άμεσα με την εποχή της. Οι ταινίες της, τα ρούχα της, το στυλ της, ακόμα και το πώς κρατούσε ένα τσιγάρο ή πόζαρε μπροστά σε έναν καθρέφτη, συνέδεαν αισθητικά και πολιτισμικά τον θεατή με ένα οικοσύστημα προϊόντων.Το ίδιο φυσικά ισχύει και τον άρρενα σταρ.

 

Η σταρ ως κόμβος εμπορικών σημαινόντων

    Ο κινηματογράφος του 20ού αιώνα — και ειδικά των δεκαετιών του ’50, ’60 και ’70 — λειτουργούσε συχνά σαν άμεσος ή έμμεσος διαφημιστής. Δεν ήταν τόσο κραυγαλέο όσο το σημερινό product placement, αλλά η ταύτιση του θεατή με το στυλ και τη ζωή του/της σταρ γεννούσε επιθυμία αγοράς:

• Η Μπριζίτ Μπαρντό λάνσαρε τη μόδα της μαύρης κορδέλας στα μαλλιά και των ριγέ μπλουζών.
• Η Ούρσουλα Άντρες, με το λευκό μπικίνι στο Dr. No, συνδέθηκε με τον ήλιο, το σχήμα του σώματος, τα είδη παραλίας.
• Η Κατρίν Ντενέβ έγινε το πρόσωπο του αρώματος Chanel No.5 στη δεκαετία του '70.
• Ακόμα και πιο «διανοούμενες» φιγούρες, όπως η Άννα Καρίνα, είχαν εμπορικό αντίκτυπο στον τρόπο που αντιλαμβανόταν το κοινό τη νεωτερικότητα, το πνευματικό στιλ, την αστική κουλτούρα.

Η φθορά της διαφημιστικής αξίας και η απόσυρση από την αγορά

Με το πέρασμα των δεκαετιών, όμως:

• Τα προϊόντα εκείνα χάθηκαν από την αγορά ή αντικαταστάθηκαν.
• Οι μάρκες που τα πουλούσαν έκλεισαν ή μετατράπηκαν.
• Οι μορφές κατανάλωσης άλλαξαν (από το σινεμά στο streaming, από το περιοδικό στη διαφήμιση μέσω influencers).
• Οι αγοραστικές προσδοκίες του κοινού δεν ταυτίζονται πλέον με τον κόσμο που αντιπροσώπευαν οι σταρ του '60 ή του '70.

   Έτσι, όταν δεν υπάρχει πλέον προϊόν να πουληθεί μέσω της προβολής της παλιάς ταινίας, ούτε οικονομικό συμφέρον για τις εταιρείες να επενδύσουν στη μνήμη αυτών των σταρ, τότε η μηχανή υπενθύμισης παύει να λειτουργεί.

 

Vintage vs. Ενεργή εμπορική αξία

Μπορεί κάποιοι σταρ να έχουν ακόμη «vintage» αξία, αλλά αυτό είναι:

• Περιορισμένο σε nostalgia markets (συλλέκτες, σινεφίλ).
• Χωρίς συνεχή διαφημιστική υποστήριξη, που να τους ενσωματώνει στη σύγχρονη αγορά (π.χ. καμπάνιες, ανατυπώσεις, remastering με προώθηση).

   Μια παλιά ταινία που δεν μπορεί να ενσωματωθεί στο παρόν σύστημα παραγωγής αξίας (είτε μέσω της αισθητικής της είτε μέσω κάποιου σημερινού brand που θα τη συνδέσει με την κατανάλωση), παύει να είναι "χρήσιμη" για τη βιομηχανία.

    Η λήθη των σταρ του παρελθόντος δεν είναι μόνο πολιτισμικό ή αισθητικό φαινόμενο — είναι και οικονομικό. Όταν ο κινηματογράφος παύει να είναι εργαλείο έμμεσης προώθησης προϊόντων, και όταν η μορφή του σταρ δεν μπορεί πια να «πουλήσει» κάτι στον σύγχρονο καταναλωτή, τότε:

   η ίδια η μνήμη του σταρ θεωρείται μη απαραίτητη από την αγορά — άρα δεν τροφοδοτείται, δεν κυκλοφορεί, και τελικά σβήνει.

   Μόνο όπου υπάρχει οικονομικός λόγος ή συγκινησιακή/πολιτισμική αναβίωση, οι σταρ επιβιώνουν στο παρόν. Οι υπόλοιποι, ακόμη και οι εμβληματικοί, γλιστρούν έξω από το πολιτισμικό οπτικό πεδίο.

 

 

 

 

   Ένας ακόμη λόγος είναι το υπάρχον (στο τώρα) σύστημα συνολικής προώθησης της εικόνας των σύγχρονων σταρ θα ερχόταν αντιμέτωπο με την προώθηση εικόνων σταρ του παρελθόντος, θα του αφαιρούσε δηλαδή ποσοστά της προσοχής του σύγχρονου κοινού.

   Η λήθη των σταρ του παρελθόντος δεν είναι απλώς φυσική φθορά μνήμης ή εμπορική παρακμή, αλλά και συνειδητό αποτέλεσμα ενός ανταγωνιστικού μηχανισμού ορατότητας, που δρα στο παρόν.

 

Ο ανταγωνισμός της προσοχής

   Στον σημερινό κόσμο της υπερπληροφόρησης και της ταχύτατης κυκλοφορίας εικόνων, η προσοχή είναι το πιο πολύτιμο — και σπάνιο — νόμισμα. Κάθε δευτερόλεπτο που ένας θεατής αφιερώνει σε μια εικόνα της Marilyn Monroe ή της Romy Schneider είναι χρόνος που δεν ξοδεύεται:

• σε μια influencer που προωθεί καλλυντικά,
• σε έναν νέο σταρ που χτίζει fan base στο TikTok ή στο Instagram,
• σε μια ταινία που μόλις κυκλοφόρησε και έχει επενδυθεί διαφημιστικά από πλατφόρμες και στούντιο.

   Άρα, η προώθηση του παρελθόντος γίνεται εμπόδιο στο παρόν — όταν το παρελθόν δεν αποφέρει κέρδος (όπως στην περίπτωση μιας επαναπροώθησης με εμπορικό στόχο).

Μηχανισμός σύγκρουσης παρελθόντος/παρόντος

   Η συνολική μηχανή της pop culture σήμερα είναι παροντο-κεντρική. Δεν έχει λόγο να ενθαρρύνει την ανάδυση μύθων του παρελθόντος, γιατί αυτό:

• αποσπά το ενδιαφέρον από τα νέα πρόσωπα που πρέπει να «εγκαθιδρυθούν» ως σταρ,
• αποδυναμώνει τα πρότυπα του «τώρα» (στυλ, σώμα, ηλικία, αισθητική),
• και κυρίως δυσκολεύει τη ροή της κατανάλωσης, που βασίζεται στη φρεσκάδα, την επικαιρότητα και το real-time branding.

    Ποιος κερδίζει αν το κοινό αρχίσει να ασχολείται σήμερα ξανά με τη Jeanne Moreau ή τη Silvana Mangano; Κανένας διαφημιζόμενος. Καμία μάρκα. Καμία νέα παραγωγή.

Το star system ως οικοσύστημα επιβίωσης

    Το σύγχρονο star system λειτουργεί ως ένα είδος αυτοπροστατευόμενης αγοράς: δεν αφήνει εύκολα «χώρο» για αναβιώσεις, εκτός αν αυτές εντάσσονται οργανικά σε κάποιο παρόν πρότζεκτ:

• μια νέα βιογραφική ταινία (biopic),
• μια σειρά στο Netflix βασισμένη στη ζωή ενός σταρ,
• ή μια επανακυκλοφορία που «πακετάρεται» με νεωτερικούς όρους.

   Οτιδήποτε άλλο — όπως ένα αυθόρμητο ενδιαφέρον για μια παλιά σταρ, επειδή κάποιος ανακάλυψε μια ξεχασμένη ταινία της — δεν υποστηρίζεται από το μηχανισμό, και άρα δεν επιβιώνει εύκολα.

 

   Οι σταρ του παρελθόντος δεν ξεχάστηκαν μόνο επειδή το κοινό άλλαξε ή επειδή τα προϊόντα που διαφήμιζαν εξαφανίστηκαν. Ξεχάστηκαν και επειδή το σύγχρονο σύστημα προβολής και προώθησης εικόνων τούς βλέπει ως απειλή για τη συγκέντρωση της προσοχής γύρω από τα νέα πρόσωπα.

   Αν δεν εντάσσονται λειτουργικά και εμπορικά στο παρόν, αποσύρονται σιωπηλά. Το παρόν επιβάλλεται με όρους αποκλειστικότητας, και η μνήμη, αν δεν εξυπηρετεί την τρέχουσα κατανάλωση, παραμένει αχρησιμοποίητη — άρα αόρατη.

 

 

 

   Ένας ακόμη λόγος είναι η διαφορά των αξιών. Οι παλαιότεροι σταρ υποστήριζαν ή ενσάρκωναν αξίες και ιδεολογίες που σήμερα είτε δεν έχουν λόγο ύπαρξης είτε δεν ενδιαφέρουν αρκετούς. Τα συστήματα κουλτούρας (άρα και ο κινηματογράφος) είναι πάντα άμεσα ή έμμεσα φορείς αξιών. Κάποιες από τις αξίες του χθες, που για το χθες ήταν προβλήματα αιχμής, τουλάχιστον στις δυτικές κοινωνίες, σήμερα είτε απαξιώνονται είτε θεωρούνται εγκαθιδρυμένα και δεν υπάρχει (θεωρητικά για κάποιους) λόγος να τα υπενθυμίζουν ούτε να τα αναφέρουν.

    Οι σταρ, όσο φωτογενείς κι αν είναι, δεν λειτουργούν ποτέ στο κενό: η εικόνα τους, η δημοσιότητά τους, η αποδοχή τους, εξαρτώνται από το ποια αξιακά και ιδεολογικά συστήματα υποστηρίζουν (ή επιτρέπουν) την ανάδειξή τους.

 

Οι σταρ του χθες ως φορείς "παρωχημένων" αξιών

   Ορισμένες από τις αξίες που οι παλιότεροι σταρ εξέπεμπαν — ακόμα και ασυνείδητα — δεν συγκινούν πια:

• Η φεμινιστική αντίληψη για την "απελευθερωμένη γυναίκα" του 1960 (τύπου Μπαρντό ή Λολομπριτζίτα) σήμερα κριτικάρεται ως εμπορευματοποίηση του γυναικείου σώματος.
• Η γοητεία του "αντρικού μύθου", με ήρωες τύπου Αλέν Ντελόν, Ζαν-Πολ Μπελμοντό ή Μαρτσέλο Μαστρογιάνι, σήμερα θεωρείται τοξική αρρενωπότητα από πολλούς.
• Οι "κοσμικές σταρ", που περιφέρονταν από δεξίωση σε δεξίωση ή παντρεύονταν σειρά μεγιστάνες, δεν έχουν πια το πολιτισμικό βάρος που είχαν τότε. Ο νεότερος θεατής τις βλέπει, ενδεχομένως, ως σύμβολα ενός κενού life-style.
• Οι παλιότερες αγωνίες, όπως ο έρωτας εκτός γάμου, το στίγμα της διαζευγμένης γυναίκας, η ταξική ανισότητα, η απαγόρευση του αμβλώσεων, που ήταν βασικά θέματα του σινεμά και άρα κομμάτι του image πολλών σταρ, σήμερα είτε θεωρούνται ξεπερασμένα είτε "λυμένα" — τουλάχιστον στις δυτικές κοινωνίες.

   Έτσι, η ηθική και ιδεολογική "χρήση" μιας σταρ στο χθες δεν βρίσκει απήχηση στο σήμερα, γιατί το σύστημα αξιών του σήμερα δεν χρειάζεται αυτό το πρότυπο, ή το κρίνει ως προβληματικό.

 

Το σινεμά ως καθρέφτης της ιδεολογίας

   Ο κινηματογράφος (και γενικότερα η εικονοπλασία) είναι πάντα φορέας αξιών — ακόμη κι όταν δηλώνει «αθώα ψυχαγωγικός». Οι σταρ είναι οι προσωποποιήσεις αυτών των αξιών. Αν οι αξίες αλλάξουν, αλλάζει και η αναγνωρισιμότητα, η σημασία, η αποδοχή των προσώπων που τις ενσάρκωναν.

Για παράδειγμα:

• Μια σταρ που συμβόλιζε την «καλή μητέρα, νοικοκυρά, σύντροφο» δύσκολα συγκινεί το σημερινό κοινό, που αποζητά πρότυπα ατομικής ανεξαρτησίας και συναισθηματικής πολυπλοκότητας.
• Οι γυναίκες που παρουσιάζονταν ως θύματα, χωρίς agency, σήμερα απορρίπτονται ή επανεξετάζονται μέσα από φεμινιστική κριτική.
• Αντίθετα, σταρ που κατάφεραν να προσαρμοστούν ιδεολογικά (όπως η Μέριλ Στριπ ή η Τζέιν Φόντα) διατήρησαν την αναγνωρισιμότητά τους.

 

Η απώλεια της ιδεολογικής λειτουργικότητας

   Ένας σταρ του παρελθόντος δεν ξεχνιέται μόνο επειδή δεν κυκλοφορούν οι ταινίες του. Ξεχνιέται επειδή δεν μπορεί πια να «σημαίνει» κάτι για το παρόν.

• Δεν συγκινεί.
• Δεν λειτουργεί ως πρότυπο.
• Δεν βοηθά να στοχαστούμε το παρόν ή να καταναλώσουμε το μέλλον.

   Μπορεί να διασώζεται ως εικόνα nostalgic, vintage, retro, αλλά αυτό είναι ένα «άδειο» περιτύλιγμα, χωρίς πραγματική πολιτισμική χρησιμότητα.

   Οι σταρ του παρελθόντος ξεχνιούνται όχι μόνο επειδή γέρασαν, ούτε μόνο επειδή το προϊόν που προωθούσαν εξαφανίστηκε, αλλά γιατί η αξιακή δομή που τους έδινε νόημα και θέση έχει μεταβληθεί.

   Το σύγχρονο κοινό δεν χρειάζεται τις ίδιες απαντήσεις, ούτε έχει τα ίδια ερωτήματα. Και οι σταρ, ως σύμβολα απαντήσεων, χάνουν τη λειτουργία τους, όταν το αξιακό τους πλαίσιο δεν διασχίζει τη γέφυρα του χρόνου.

   Η μνήμη δεν είναι ζήτημα αρχείου. Είναι ζήτημα χρήσης και αναγκαιότητας. Κι όταν δεν υπάρχει ανάγκη, δεν υπάρχει ούτε μνήμη.

 

 

Παρακάτω παρατίθεται ένα συνοπτικό κείμενο που καταγράφει μεγάλους κινηματογραφικούς σταρ — άνδρες και γυναίκες — από την Αμερική και την Ευρώπη, οι οποίοι κατά την εποχή τους μεσουρανούσαν, ενώ σήμερα, για το ευρύ κοινό, είναι σε μεγάλο βαθμό ξεχασμένοι ή δεν αναφέρονται πια, παρά μόνο στο πλαίσιο ειδικών ιστορικών ή σινεφίλ αναφορών.

 

Η.Π.Α. — Αμερικανικό σταρ σύστεμ

   Στις δεκαετίες του ’30, ’40, ’50 και ’60, το Χόλυγουντ ανέδειξε σταρ που ήταν παγκόσμια αναγνωρίσιμοι, ονόματα-σύμβολα για την εποχή. Σήμερα όμως, πολλά από αυτά τα πρόσωπα έχουν βυθιστεί στη λήθη του κοινού πολιτισμικού φαντασιακού.

Μεταξύ των ανδρών που κάποτε θεωρούνταν απόλυτα πρότυπα ανδρισμού, στιλ και παρουσίας, αλλά πλέον σπάνια αναφέρονται εκτός σινεφίλ κύκλων, συγκαταλέγονται:

• Κλαρκ Γκέιμπλ (Clark Gable), ο "βασιλιάς του Χόλιγουντ" (Gone with the Wind)
• Γκάρι Κούπερ (Gary Cooper), με την ήσυχη δύναμη του western και του δράματος
• Ρόμπερτ Μίτσαμ (Robert Mitchum), αρχετυπικά «σκοτεινός» άνδρας του φιλμ νουάρ
• Τάιρον Πάουερ (Tyron Power), γόης του '30 και '40
• Κάρι Γκραντ (Carry Grant), που υπήρξε πρότυπο κομψότητας και φλερτ
• Γκλεν Φορντ (Glenn Ford), Τζορτζ Ραφτ (George Raft), Βαν Χέφλιν (Van Heflin), Τζόελ ΜακΚρία (Joel McCrea) — όλοι πρωταγωνιστές, σήμερα όμως άγνωστοι στους περισσότερους.
• Tony Curtis, Kirk Douglas, William Holden, Paul Newman, Gregory Peck, Charton Heaston.
• Η περίπτωση του John Wayne είναι ιδιαίτερη γιατι είχε ταυτιστεί ως Αμερικάνικο σύμβολο. Ρόλο που ίσως τη δεκαετία του 1970 ανέλαβε ο Clint Eastwood. 

Στις γυναίκες, πολλές ήταν μυθικές φιγούρες του studio system (ανεξαρτήτως καταγωγής αλλά με το εάν έπαιξαν σε ταινίες του αμερικάνικου κινηματογράφου):

• Ζα Ζα Γκαμπόρ (Zsa Zsa Gabor), Ουγγρικής καταγωγής, σταρ του life-style και των σκανδάλων
• Χέντι Λαμάρ (Hedy Lamarr), με φήμη εξωτικής ομορφιάς, που σήμερα αναφέρεται περισσότερο για τη συμβολή της στην τεχνολογία
• Λάνα Τέρνερ (Larna Turner), Μαρλέν Ντίντριχ (Marlene Dietrich), Τζην Τίρνεϊ (Gene Tierney), Μερλέ Όμπερον (Merle Oberon)
• Βέρα Μάιλς (Vera Miles), Αρλίν Νταλ (Arlene Dahl),,
• Έλκε Ζόμερ (Elke Sommer), Γερμανίδα αλλά με παρουσία σε πολλές αμερικανικές παραγωγές — και ιδιαίτερα ως sex symbol των 60s
• Μάρθα Χάιερ (Martha Hyer), Τζίν Σίμμονς  (Jean Simmons), (Βρετανίδα, αλλά με καριέρα στο Χόλυγουντ από το 1950 και μετά)
• Ντόροθι Ντάντριτζ (Dorothy Dandridge), από τις πρώτες Αφροαμερικανίδες σταρ, που δεν μπόρεσε να συνεχίσει λόγω φυλετικών φραγμών της εποχής.
• Ann-Margret, Lauren Bacall, Carroll Baker, Anne Bancroft, Constance Bennett, Joan Bennett, Claire Bloom, May Britt, Cyd Charisse, Joan Crawford, Linda Darnell, Doris Day, Sandra Dee, Angie Dickinson, Patty Duke, Faye Dunaway, Barbara Eden, Anita Ekberg, Alice Faye, Frances Farmer, Ava Gardner, Mitzi Gaynor, Paulette Goddard, Jean Harlow, Lilian Harvey, Susan Hayward, Katharine Hepburn, Grace Kelly, Deborah Kerr, Nancy Kwan, Elissa Landi, Janet Leigh, Vivien Leigh, Carol Lombard, Myrna Loy, Ida Lupino, Jeanette MacDonald, Dorothy Malone, Jayne Mansfield, Melina Mercuri, Isa Miranda, Vera Miles, Kim Novak, Maureen O’Hara, Maureen O’ Sullivan (Ταρζάν), Lilli Palmer, Paula Prentiss, Lee Remick, Debbie Reynolds, Ginger Rogers, Jane Russell, Norma Shearer, Sissy Spacek, Connie Stevens, Inger Stevens, Susan Strasberg, Gene Tierney, Pamela Tiffin, Lupe Velez, Tuesday Weld, Edy Williams, Shelley Winters, Natalie Wood, Joanne Woodward, Susanna York, Loretta Young, Vera Zorina,

 

Γαλλία — Αστέρες του nouvelle vague αλλά και λαϊκά είδωλα

    Η γαλλική κινηματογραφία είχε σταρ που συνδύαζαν την καλλιτεχνική φήμη με τη λαϊκή απήχηση. Πολλές από αυτές είναι σήμερα μόνο αχνές αναφορές σε κινηματογραφικές σχολές ή σπάνια αφιερώματα.

• Ζαν Μορώ (Jeanne Moreau), διανοούμενη σταρ, που ενσάρκωσε την ευρωπαϊκή μελαγχολία
• Martine Carol, σεξ σύμβολο της δεκαετίας του 1950
• Μιρέιγ Νταρκ (Mireille Darc), πιο λαϊκό πρόσωπο της δεκαετίας του ’70
• Μυλέν Ντεμονζό (Mylene Demongeot), Καπυσίν (Capucine), Μαρίνα Βλαδί (Marina Vlady)
• Ντανιέλ Νταριέ (Danielle Darrieux), πρωταγωνίστρια από τις δεκαετίες του ’30 και ’40
• Στεφανί Οντράν (Stephane Audran), με καριέρα κυρίως σε ταινίες του Σαμπρόλ (Chabrol), αλλά και του Ερίκ Ρομέρ (Eric Rohmer) και του Luis Bunuel και του Bertrand Tavernier. 
• Σιλβί Βαρτάν (Sylvie Vartan) — μεταξύ τραγουδιού και κινηματογράφου
• Μισέλ Μοργκάν (Michele Morgan), από τα πιο χαρακτηριστικά πρόσωπα του προπολεμικού γαλλικού κινηματογράφου
• Άννα Καρίνα (Anna Karina), δανέζικη καταγωγή, αλλά απόλυτα ταυτισμένη με τη nouvelle vague
• Ντομινίκ Σαντά (Doninique Sanda), με έντονη παρουσία σε ευρωπαϊκά δράματα, αλλά με μικρή μαζική αναγνώριση σήμερα.
• Μαρί Λαφορέ (Marie Laforet), πανέμορφη γαλλίδα ηθοποιός και  τραγουδίστρια, με έντονη .  και τις αρχές του 1970.
• Μίου-Μίου (Miou-Miou), με έντονη παρουσία τη δεκαετία του 1970 αλλά και του 1980.
• Catharine Spaak, κυρίως σε ιταλικές παραγωγές αλλά και σε αμερικάνικες με σημαντικές συμμετοχές τη δεκαετία του 1960 και του 1970.
• Emmanuelle Riva, στο διάσημο «Χιροσίμα, αγάπη μου» (1959).
• Carole Bouquet, συλφίδα στα τέλη της δεκαετίας του 1970 αλλά και του 1980 (Το σκοτεινό αντικείμενο του πόθου, του Luis Bunuel, 1977 – For Your Eyes Only, James Bond movie, 1981).  

 

 

Ιταλία — Από την dolce vita στη λήθη

   Ο ιταλικός κινηματογράφος των ’50s και ’60s γέννησε ένα δικό του, εντελώς αυτόνομο σταρ σύστεμ, το οποίο όμως ατόνησε με την αλλαγή των πολιτισμικών ρυθμών.

   Σταρ γυναίκες που άλλοτε ενσάρκωναν τον αισθησιασμό, την αρχέγονη θηλυκότητα ή τη μεσογειακή ομορφιά:

• Βίρνα Λίζι (Virna Lisi), που μεταπήδησε και στο Χόλυγουντ, αλλά ξεχάστηκε
• Κλαούντια Καρντινάλε (Claudia Cardinale), σύμβολο ερωτισμού και ανεξαρτησίας, με φήμη που σήμερα επιβιώνει δύσκολα
• Μόνικα Βίττι (Monica Vitti), σύμβολο υπαρξιακής αγωνίας, μούσα του Αντονιόνι
• Λάουρα Αντονέλι, γνωστή για τον ρόλο της στο Malizia, ένα είδος ιταλικής σταρλετ που πλέον δεν χωρά στο σημερινό αξιακό πλαίσιο
• Τζίνα Λολομπριτζίτα, που μεταμορφώθηκε σε φωτογράφο στα ώριμα χρόνια της
• Σίλβα Κοσίνα, Ντανιέλα Ρόκα,  ηθοποιοί που θριάμβευσαν σε ιταλο-γαλλικές ή ιταλο-γερμανικές συμπαραγωγές

 

Γερμανία και διεθνείς συμπαραγωγές

   Η Έλκε Ζόμερ (Elke Sommer), είναι εμβληματική: μια σταρ της ελαφράς κοσμοπολίτικης εικόνας των 60s, που σήμερα ζει μόνο μέσα από τις αναμνήσεις του παλιού glam. Άλλες Γερμανίδες που εμφανίστηκαν σε ιταλικές ή διεθνείς παραγωγές, αλλά πλέον είναι σχεδόν άγνωστες:

• Lisa Stammer, Hildegard Knef, Nadja Tiller, Heidi Bruhl, Ingrid Van Bergen, Maria Schell,  Κρίστα Λίντερ, Μπάρμπαρα Βαλεντίν, Σουζάνα Μάρτιν
• Σταρ με ελαφρά (ή τολμηρά) προφίλ, κατάλληλες για τη βιομηχανία των συμπαραγωγών και των «ταινιών πολυτελείας» της εποχής

 

Αγγλία — Σταρ που έσβησαν σιωπηλά

• Νταϊάνα Ντορς, η "Βρετανίδα Μέριλιν", με φήμη που δεν επιβίωσε της εποχής της
• Καρολάιν Μονρό, Τζιν Σίμμονς, Άνν Τοντ, Κέι Κένταλ
• Σάρα Μάιλς, Τζούντι Γκέισον, Γκλίντα Τζάκσον — άλλοτε γνωστές φυσιογνωμίες, σήμερα σχεδόν αόρατες για το ευρύ κοινό
• Ανάμεσα στους άνδρες: Λόρενς Χάρβεϊ, Τέρενς Σταμπ, Ντερκ Μπόγκαρτ, Ρίτσαρντ Τζόνσον — κάποτε κορυφαίοι, τώρα σχεδόν άγνωστοι

 

 

   Ακολουθεί μια εμπλουτισμένη, μονοκόμματη καταγραφή κινηματογραφικών σταρ και στάρλετ του αμερικανικού και ευρωπαϊκού σινεμά που υπήρξαν δημοφιλέστατοι ή λαμπεροί στην εποχή τους (κυρίως από τη δεκαετία του 1930 έως και τη δεκαετία του 1970), αλλά σήμερα — παρά τη συμβολή τους στο πολιτισμικό φαντασιακό του 20ού αιώνα — έχουν ξεθωριάσει από τη δημόσια μνήμη. Τα ονόματα δίνονται στο πρωτότυπο, με προσθήκη και αρκετών πολυεθνικής προέλευσης φιγούρων.

 

Ηνωμένες Πολιτείες — Hollywood forgotten stars

 

Άνδρες:
Clark Gable, Gary Cooper, Robert Mitchum, Tyrone Power, Van Heflin, Joel McCrea, George Raft, Glenn Ford, Jeffrey Hunter, Richard Basehart, Cornel Wilde, Dana Andrews, Lew Ayres, Alan Ladd, John Garfield, Robert Taylor, Farley Granger, Audie Murphy.

 

Γυναίκες (άκρως ενδεικτικά):

   Lana Turner, Jean Tierney, Merle Oberon, Arlene Dahl, Dorothy Dandridge, Martha Hyer, Susan Hayward, Joan Fontaine, Constance Bennett, Virginia Mayo, Linda Darnell, Ann Sheridan, Eleanor Parker, Hedy Lamarr, Zsa Zsa Gabor, Elke Sommer (αν και Γερμανίδα, είχε έντονη παρουσία στο Χόλιγουντ).

 

Γαλλία — Γαλλίδες σταρ που ξεθώριασαν

Jeanne Moreau, Mireille Darc, Danièle Darrieux, Michèle Morgan, Capucine, Marie-France Pisier, Claude Jade, Stéphane Audran, Martine Carol, Marina Vlady, Sylvie Vartan (μεταξύ μουσικής και κινηματογράφου), Dominique Sanda, Mylène Demongeot, Anouk Aimée (παρότι διατηρεί κάποια αναγνώριση), Anna Karina (Δανέζα αλλά ταυτισμένη με τη γαλλική Nouvelle Vague), Pascale Petit.

 

Ιταλία — Σταρ και στάρλετ με παγκόσμια λάμψη και σημερινή λήθη

Virna Lisi, Claudia Cardinale, Monica Vitti, Silvana Mangano, Elsa Martinelli, Eleonora Rossi Drago, Caterina Boratto, Rossana Podestà, Pier Angeli, Agostina Belli, Giovanna Ralli, Marisa Mell (Αυστριακή, αλλά σταρ του ιταλικού cult σινεμά), Edwige Fenech (Αλγερινής καταγωγής, σταρ του ιταλικού ερωτικού σινεμά), Laura Antonelli, Daniela Rocca, Sylva Koscina (Γιουγκοσλαβικής καταγωγής, ενεργή κυρίως στην Ιταλία), Gina Lollobrigida, Elsa Martinelli, Rosanna Schiaffino, Marilu Tolo, Barbara Bouchet (Γερμανίδα/Αμερικανίδα, αλλά πολύ ενεργή στην Ιταλία), Marisa Allasio, Luciana Angiolillo, Daniela Bianchi (From Russia With Love, 1963, James Bond movie), Olga Bisera, Florinda Bolkan, Femi Benussi, Maria Grazia Buccella, Janet Agren (Σουηδέζα σε ιταλικά exploitation films), Lilli Carati, Stefania Casini, Silvia Dionisio, Leonora Fani, Edwige Fenech, Scilla Gabel, Ely Galleani, Ida Galli, Lisa Gastoni, Mariangela, Giordano, Serena Grandi, Gloria Guida, Annabella Incontrera, Sylva Koscina, Marisa Longo, Antonella Lualdi, Nicoletta Machiavelli, η κορυφαία Anna Magnani, η κορυφαία Silvana Mangano, η κορυφαία Giulietta Masina, Lea Masari, Mariangela Melato, Sandra Millo, Claudia Mori, Liana Orfei, Gabriella Pallotta, Luciana Paluzzi (με συμμετοχή σε διεθνείς παραγωγές), Silvana Pampanini, Alessandra Panaro, Paola Pitagora, Alida Valli, Milena Vukotic,

 

Γερμανία και γερμανόφωνος χώρος

Elke Sommer, Marisa Mell, Senta Berger (Αυστριακή), Edith Elmay (Aυστριακή),. Sabine Sinjen, Christa Linder, Barbara Valentin, Karin Dor, Uschi Glas, Hannelore Elsner — πολλές από τις οποίες μεταπήδησαν στο ιταλικό ή γαλλικό σινεμά.

 

Ηνωμένο Βασίλειο — Αγγλίδες σταρ εκτός ραντάρ σήμερα

Diana Dors, Jean Simmons, Kay Kendall, Margaret Lockwood, Ann Todd, Moira Shearer, Glenda Jackson, Susannah York, Sarah Miles, Judy Geeson, Carol White, Julie Ege, Belinda Lee (κυρίως σε ευρωπαϊκές ταινίες).

 

Πολυεθνικής παρουσίας στάρλετ και σταρ

Marisa Mell – Αυστριακή, διεθνές sex symbol, γνωστή από το Danger: Diabolik (1968), αγαπητή σε ιταλικό, γερμανικό και αμερικανικό κοινό.

Barbara Bouchet – Γερμανίδα γεννημένη στην Τσεχία, με καριέρα στο Χόλιγουντ και στη συνέχεια στην Ιταλία.

Edwige Fenech – Αλγερινο-μαλτέζικης καταγωγής, λάτρις του ιταλικού giallo και της sexy commedia all’italiana.

Silva Koscina – Γεννημένη στο Ζάγκρεμπ, μεγάλωσε στην Ιταλία και διέπρεψε ως η «εκλεπτυσμένη ωραία» του ιταλικού σινεμά.

Capucine – Γαλλίδα διεθνών προδιαγραφών, με καριέρα και στο Χόλιγουντ (The Pink Panther).

Senta Berger – Αυστριακή, με συμμετοχές σε πολλές διεθνείς συμπαραγωγές.

Ingrid Thulin, Rosalba Neri, Ewa Aulin, Nadia Cassini, Yvonne Monlaur – όλες σε ταινίες τρόμου, ερωτισμού ή pulp παραγωγές με διακρατική προβολή.

 

 

      Τα ανωτέρω ονόματα είναι φυσικά αντιπροσωπευτικά, γιατί υπάρχει πληθώρα άλλων σταρ (γυναικών και ανδρών) που μεσουράνησαν εκείνες τις δεκαετίες. Πολλοί από αυτούς τους σταρ, παρά τη λαμπερή δημόσια εικόνα που είχαν στις δεκαετίες της ακμής τους, έχουν βυθιστεί σε σχετική λήθη, καθώς δεν υπάρχει μηχανισμός υποστήριξης της μνήμης τους και η πολιτισμική δυναμική του σήμερα (ιδεολογική, καταναλωτική και αισθητική) δεν τους προσφέρει "χώρο" για επανεμφάνιση στο δημόσιο φαντασιακό.

   Πολλές από τις γυναίκες της λίστας υπήρξαν επίσης «αναλώσιμες» εντός του star system: στάρλετ που έλαμψαν για λίγο, συχνά στο περιθώριο μεγάλων συμπαραγωγών, και εξαφανίστηκαν όταν άλλαξε η αγορά ή η εικόνα τους δεν εξυπηρετούσε πλέον.

 

 

 

 

ΕΛΕΥΘΕΡΟΓΡΑΦΟΣ

eleftherografos.blogspot.com

[ ανάρτηση 8 Αυγούστου 2025 :

Σταρ σύστεμ και προώθηση

Βιομηχανία μαζικής κουλτούρας

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ]

 

 

 

 

 

αναπαραγωγή ανάρτησης

 

 

 

 

 

Λόγος Έμφρων

logosemfron.blogspot.com

[ ανάρτηση 12 Αυγούστου 2025 :

Σταρ σύστεμ και προώθηση

Βιομηχανία μαζικής κουλτούρας

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ]