περί ευδαιμονίας 1 - Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια,, βιβλίο Κ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ

 

Περί ευδαιμονίας 1 - Αριστοτέλης Ηθικά  Νικομάχεια Κ

 

Ολίγα τινα περί ευδαιμονίας από το έργο του Αριστοτέλη Ηθικά Νικομάχεια

 

 Το απόσπασμα από το 10^ο βιβλίο των Ηθικών Νικομαχείων (Κ 1176a-1177a).

  Στο δέκατο και τελευταίο βιβλίο ο Αριστοτέλης επανέρχεται στον αρχικό όρο «ευδαιμονία» που τον είχε θέσει στο πρώτο βιβλίο της συγκεκριμένης μονογραφίας του.

  Αφού εξετάσει πρώτα στο δέκατο βιβλίο τον όρο  «ηδονή» (πίσω από τον όρο «αρετή», σε οποιοδήποτε σύστημα «αρετολογίας», υποκρύπτεται και ελέγχεται  πάντοτε  ο όρος «ηδονή»), περνά στην εξέταση του όρου «ευδαιμονία».

 

  Η μετάφραση από τον καθηγητή Κλασσικής Φιλολογίας Δημήτρη Λυπουρλή

βασική πηγή: ιστότοπος Μνημοσύνη.

 

 (Ας επιτραπούν μερικές παρεμβάσεις προσδιοριστικές των υποθεμάτων του συγκεκριμένου χωρίου και ελάχιστες αφαιρέσεις του κειμένου)

 (το κείμενο διαμελίσθηκε σε 10 μέρη)

 

Προτάσσεται η μετάφραση και έπεται το αντιστοιχούν πρωτότυπον κείμενον

 

 

 

    [οὐκ ἔστιν ἕξις ἡ εὐδαιμονία]

  Είπαμε λοιπόν ότι η ευδαιμονία δεν είναι έξη [: ὅτι οὐκ ἔστιν ἕξις (ἡ εὐδαιμονία)], γιατί, αν ήταν έξη, θα μπορούσε να υπάρχει και στον άνθρωπο που κοιμάται σε όλη του ζωή, ζώντας τη ζωή ενός φυτού· θα μπορούσε επίσης να υπάρχει και στον πολύ δυστυχισμένο άνθρωπο.

 πρωτότυπον κείμενον:

   [  ἡ εὐδαιμονία οὐκ ἔστιν ἕξις]

  εἴπομεν δὴ ὅτι οὐκ ἔστιν ἕξις ( ἡ εὐδαιμονία)· καὶ γὰρ τῷ καθεύδοντι διὰ βίου ὑπάρχοι ἄν, φυτῶν ζῶντι βίον, καὶ τῷ δυστυχοῦντι τὰ μέγιστα.

 

 

 

[εἰς ἐνέργειάν τινα θετέον ]

    Αν λοιπόν αυτού του είδους τα συμπεράσματα  δεν γίνονται αποδεκτά, αλλά πρέπει μάλλον να ορίσουμε την ευδαιμονία, όπως το είπαμε και παραπάνω, ως ένα είδος ενέργειας [:εἰς ἐνέργειάν τινα θετέον], και αν άλλες από τις ενέργειες γίνονται υποχρεωτικά και επιλέγονται για χάρη κάποιων άλλων πραγμάτων, ενώ κάποιες άλλες επιλέγονται καθεαυτές, είναι φανερό ότι την ευδαιμονία πρέπει κανείς να την εντάξει σ᾽ αυτές που επιλέγονται καθεαυτές [:τὴν εὐδαιμονίαν τῶν καθ᾽ αὑτὰς αἱρετῶν τινὰ θετέον] και όχι σ᾽ αυτές που επιλέγονται για χάρη κάποιου άλλου πράγματος [: οὐ τῶν δι᾽ ἄλλο]· γιατί η ευδαιμονία δεν έχει ανάγκη από τίποτε άλλο: είναι αυτάρκης [: ἡ εὐδαιμονία ἀλλ᾽ αὐτάρκης].

 

πρωτότυπον κείμενον:

   [εἰς ἐνέργειάν τινα θετέον]

   εἰ δὴ ταῦτα  μὴ ἀρέσκει, ἀλλὰ μᾶλλον εἰς ἐνέργειάν τινα θετέον, καθάπερ ἐν τοῖς πρότερον εἴρηται, τῶν δ᾽ ἐνεργειῶν αἳ μέν εἰσιν ἀναγκαῖαι καὶ δι᾽ ἕτερα αἱρεταὶ αἳ δὲ καθ᾽ αὑτάς, δῆλον ὅτι τὴν εὐδαιμονίαν τῶν καθ᾽ αὑτὰς αἱρετῶν τινὰ θετέον καὶ οὐ τῶν δι᾽ ἄλλο· οὐδενὸς γὰρ ἐνδεὴς ἡ εὐδαιμονία ἀλλ᾽ αὐτάρκης.

 

 

 

  Καθεαυτές επιλέγονται οι ενέργειες [:καθ᾽ αὑτὰς δ᾽ εἰσὶν αἱρεταὶ]από τις οποίες δεν ζητάει κανείς τίποτε άλλο πέρα από την ίδια την ενέργεια [: ἀφ᾽ ὧν μηδὲν ἐπιζητεῖται παρὰ τὴν ἐνέργειαν ].

  Τέτοιες θεωρούνται πως είναι οι σύμφωνες με την αρετή πράξεις· γιατί το να κάνει κανείς ωραίες και ενάρετες/σοβαρές πράξεις είναι από τα πράγματα που είναι άξια να επιλέγονται καθεαυτά.

   Τέτοιες θεωρούνται πως είναι και οι ψυχαγωγικές ασχολίες, που οι άνθρωποι τις επιλέγουν για ευχαρίστηση [: καὶ τῶν παιδιῶν δὲ αἱ ἡδεῖαι ], αφού δεν τις επιλέγουν για χάρη κάποιων άλλων πραγμάτων.

 πρωτότυπον κείμενον:

   καθ᾽ αὑτὰς δ᾽ εἰσὶν αἱρεταὶ ἀφ᾽ ὧν μηδὲν ἐπιζητεῖται παρὰ τὴν ἐνέργειαν. τοιαῦται δ᾽ εἶναι δοκοῦσιν αἱ κατ᾽ ἀρετὴν πράξεις· τὰ γὰρ καλὰ καὶ σπουδαῖα πράττειν τῶν δι᾽ αὑτὰ αἱρετῶν. καὶ τῶν παιδιῶν δὲ αἱ ἡδεῖαι· οὐ γὰρ δι᾽ ἕτερα αὐτὰς αἱροῦνται·

 

 

 

   Η αλήθεια είναι ότι πιο πολύ βλάπτονται από αυτές παρά ωφελούνται, δεδομένου ότι παραμελούν την υγεία τους και την περιουσία τους.

  Και όμως πολλοί από τους ανθρώπους που θεωρούνται ευδαίμονες [:  τῶν εὐδαιμονιζομένων οἱ πολλοί] προστρέχουν σ᾽ αυτού του είδους τις ευχάριστες διασκεδάσεις· αυτός είναι και ο λόγος που οι χωρατατζήδες (ευτράπελοι), τα άτομα που έχουν ευστροφία σ᾽ αυτού του είδους τις διασκεδάσεις [: οἱ ἐν ταῖς τοιαύταις διαγωγαῖς εὐτράπελοι ], έχουν μεγάλη υπόληψη στις αυλές των τυράννων· γιατί οι άνθρωποι αυτοί προσφέρουν ευχάριστο τον εαυτό τους σ᾽ αυτά ακριβώς που οι τύραννοι επιθυμούν, και έτσι οι τύραννοι χρειάζονται να έχουν δίπλα τους τέτοιους ανθρώπους.

 

 πρωτότυπον κείμενον:

   βλάπτονται γὰρ ἀπ᾽ αὐτῶν μᾶλλον ἢ ὠφελοῦνται, ἀμελοῦντες τῶν σωμάτων καὶ τῆς κτήσεως. καταφεύγουσι δ᾽ ἐπὶ τὰς τοιαύτας διαγωγὰς τῶν εὐδαιμονιζομένων οἱ πολλοί, διὸ παρὰ τοῖς τυράννοις εὐδοκιμοῦσιν οἱ ἐν ταῖς τοιαύταις διαγωγαῖς εὐτράπελοι· ὧν γὰρ ἐφίενται, ἐν τούτοις παρέχουσι σφᾶς αὐτοὺς ἡδεῖς, δέονται δὲ τοιούτων.

 

 

 

   Έτσι όμως δημιουργείται η εντύπωση ότι οι διασκεδάσεις αυτές αποτελούν συστατικά στοιχεία της ευδαιμονίας, αφού οι άνθρωποι της δύναμης και της εξουσίας [:τοὺς ἐν δυναστείαις] ξοδεύουν σ᾽ αυτές τον ελεύθερο χρόνο τους [: ἐν τούτοις ἀποσχολάζειν ] — μόνο που αυτού του είδους οι άνθρωποι δεν αποτελούν, μάλλον, κανενός είδους απόδειξη·

     γιατί η αρετή και ο νους, τα δύο πράγματα στα οποία έχουν την αρχή τους οι σημαντικές και αξιόλογες ενέργειες, δεν εδρεύουν σ᾽ αυτούς που ασκούν την εξουσία [: οὐ γὰρ ἐν τῷ δυναστεύειν ]·

  αν οι άνθρωποι αυτοί, μην έχοντας ποτέ γευθεί την αληθινή ηδονή, αυτήν που ταιριάζει στους ελεύθερους ανθρώπους, καταφεύγουν στις σωματικές ηδονές, δεν είναι αυτός λόγος οι ηδονές αυτές να θεωρηθούν πιο άξιες για επιλογή και προτίμηση — εδώ και τα παιδιά τα πράγματα που έχουν στον χώρο τους κάποια αξία, νομίζουν πως είναι τα καλύτερα!

 πρωτότυπον κείμενον:

   δοκεῖ μὲν οὖν εὐδαιμονικὰ ταῦτα εἶναι διὰ τὸ τοὺς ἐν δυναστείαις ἐν τούτοις ἀποσχολάζειν, οὐδὲν δ᾽ ἴσως σημεῖον οἱ τοιοῦτοί εἰσιν·

    οὐ γὰρ ἐν τῷ δυναστεύειν ἡ ἀρετὴ οὐδ᾽ ὁ νοῦς, ἀφ᾽ ὧν αἱ σπουδαῖαι ἐνέργειαι· οὐδ᾽ εἰ ἄγευστοι οὗτοι ὄντες ἡδονῆς εἰλικρινοῦς καὶ ἐλευθερίου ἐπὶ τὰς σωματικὰς καταφεύγουσιν

  διὰ τοῦτο ταύτας οἰητέον αἱρετωτέρας εἶναι· καὶ γὰρ οἱ παῖδες τὰ παρ᾽ αὑτοῖς τιμώμενα κράτιστα οἴονται εἶναι.

 

 

 

   Όπως λοιπόν είναι άλλα τα πράγματα που έχουν αξία για τα παιδιά και άλλα αυτά που έχουν αξία για τους ώριμους άντρες, είναι λογικό άλλα πράγματα να έχουν αξία για τους κατώτερης ποιότητας ανθρώπους [: φαύλοις] και άλλα για τους σημαντικούς και αξιόλογους ανθρώπους [: ἐπιεικέσιν].  [(ο επιεικής- φρόνιμος – σπουδαίος ανήρ)]

   Όπως λοιπόν το έχουμε ήδη πει πολλές φορές, πολύτιμα και ευχάριστα πράγματα είναι αυτά που είναι τέτοια για τον σημαντικό και αξιόλογο άνθρωπο [: τῷ σπουδαίῳ ] · για το κάθε επιμέρους, πάντως, άτομο η κατεξοχήν επιθυμητή ενέργεια είναι αυτή που προσιδιάζει στη δική του έξη, και για τον σημαντικό, άρα, και αξιόλογο άνθρωπο η κατεξοχήν επιθυμητή ενέργεια είναι η σύμφωνη με την αρετή [: τῷ σπουδαίῳ δὴ ἡ κατὰ τὴν ἀρετήν (ἐνέργεια).].

 πρωτότυπον κείμενον:

   εὔλογον δή, ὥσπερ παισὶ καὶ ἀνδράσιν ἕτερα φαίνεται τίμια, οὕτω καὶ φαύλοις καὶ ἐπιεικέσιν.

   καθάπερ οὖν πολλάκις εἴρηται, καὶ τίμια καὶ ἡδέα ἐστὶ τὰ τῷ σπουδαίῳ τοιαῦτα ὄντα· ἑκάστῳ δ᾽ ἡ κατὰ τὴν οἰκείαν ἕξιν αἱρετωτάτη ἐνέργεια, καὶ τῷ σπουδαίῳ δὴ ἡ κατὰ τὴν ἀρετήν.

 

 

   [οὐκ ἐν παιδιᾷ ἄρα ἡ εὐδαιμονία]

  Η ευδαιμονία λοιπόν δεν βρίσκεται στις ψυχαγωγικές ασχολίες και στις διασκεδάσεις [: οὐκ ἐν παιδιᾷ ἄρα ἡ εὐδαιμονία]· θα ήταν, πράγματι, αδιανόητο η ψυχαγωγία και η διασκέδαση να είναι ο τελικός στόχος του ανθρώπου [: ἄτοπον τὸ τέλος εἶναι παιδιάν ], και ακόμη ο άνθρωπος να μπαίνει σε κόπους και να κακοπαθαίνει μια ολόκληρη ζωή για χάρη της διασκέδασής του.

  Γιατί —για να το πούμε έτσι— τα πάντα τα προτιμούμε και τα επιλέγουμε για χάρη κάποιου άλλου πράγματος, εκτός από την ευδαιμονία· γιατί αυτή είναι τελικός στόχος [: τέλος γὰρ αὕτη ].

  Να αγωνίζεται όμως κανείς και να υποβάλλεται σε κόπους για χάρη της διασκέδασης είναι ανοησία, κάτι το εντελώς παιδαριώδες.

 πρωτότυπον κείμενον:

   οὐκ ἐν παιδιᾷ ἄρα ἡ εὐδαιμονία· καὶ γὰρ ἄτοπον τὸ τέλος εἶναι παιδιάν, καὶ πραγματεύεσθαι καὶ κακοπαθεῖν τὸν βίον ἅπαντα τοῦ παίζειν χάριν.

  ἅπαντα γὰρ ὡς εἰπεῖν ἑτέρου ἕνεκα αἱρούμεθα πλὴν τῆς εὐδαιμονίας· τέλος γὰρ αὕτη. σπουδάζειν δὲ καὶ πονεῖν παιδιᾶς χάριν ἠλίθιον φαίνεται καὶ λίαν παιδικόν.

 

 

 

[η ανάπαυσις και η λειτουρργία της ]

   Αντίθετα, θεωρείται σωστό «να διασκεδάζει κανείς για να μπορεί ύστερα να επιδίδεται με σοβαρότητα στα έργα του», όπως το είπε ο Ανάχαρσης· γιατί η διασκέδαση είναι ένα είδος ανάπαυσης, και καθώς οι άνθρωποι δεν μπορούν να υποβάλλονται ασταμάτητα σε κόπους, έχουν ανάγκη από ανάπαυση.

 πρωτότυπον κείμενον:

 παίζειν δ᾽ ὅπως σπουδάζῃ, κατ᾽ Ἀνάχαρσιν, ὀρθῶς ἔχειν δοκεῖ· ἀναπαύσει γὰρ ἔοικεν ἡ παιδιά, ἀδυνατοῦντες δὲ συνεχῶς πονεῖν ἀναπαύσεως δέονται.

 

 

  [ ἡ ἀνάπαυσις οὐ δὴ τέλος· ἡ ἀνάπαυσις γίνεται γὰρ ἕνεκα τῆς ἐνεργείας ]

  Η ανάπαυση δεν είναι τέλος, αφού γίνεται για χάρη της ενέργειας.

    Κατά την κοινή αντίληψη ευδαίμων βίος είναι ο σύμφωνος με την αρετή βίος [:ὁ εὐδαίμων βίος κατ᾽ ἀρετὴν εἶναι], αυτός όμως είναι ο βίος που συνοδεύεται από κόπο και σοβαρές ενασχολήσεις [:οὗτος δὲ μετὰ σπουδῆς ] και όχι ο βίος των διασκεδάσεων [: ἀλλ᾽ οὐκ ἐν παιδιᾷ].

       [:οὗτος δὲ μετὰ σπουδῆς, ἀλλ᾽ οὐκ ἐν παιδιᾷ ].

 πρωτότυπον κείμενον:

 [ ἡ ἀνάπαυσις οὐ δὴ τέλος· ἡ ἀνάπαυσις γίνεται γὰρ ἕνεκα τῆς ἐνεργείας ]

  οὐ δὴ τέλος  ἡ ἀνάπαυσις· γίνεται γὰρ ἕνεκα τῆς ἐνεργείας.

  δοκεῖ δ᾽ ὁ εὐδαίμων βίος κατ᾽ ἀρετὴν εἶναι· οὗτος δὲ μετὰ σπουδῆς, ἀλλ᾽ οὐκ ἐν παιδιᾷ.

 

 

 

[ η απόλαυση των σωματικών ηδονών (κοινή σε όλους)]

[ η ευδαιμονία δεν είναι εφικτή για όλους ]

   Τις σωματικές  ηδονές μπορεί να τις απολαύσει και το πρώτο τυχαίο πρόσωπο [:ὁ τυχὼν ] —ακόμη και ένας δούλος [:ἀνδράποδον]— όχι λιγότερο [:οὐχ ἧττον]από τον καλύτερο και τον πιο αξιόλογο άνθρωπο [:τοῦ ἀρίστου]·

  μέρος όμως από την ευδαιμονία του κανείς δεν μπορεί να μεταδώσει σ᾽ έναν δούλο [:οὐδεὶς ἀνδραπόδῳ μεταδίδωσιν εὐδαιμονίας], εκτός και αν του δώσει τη δυνατότητα μιας αυτόνομης ζωής [:εἰ μὴ καὶ βίου ].

 Γιατί η ευδαιμονία δεν βρίσκεται σ᾽ αυτού του είδους τις ψυχαγωγικές ενασχολήσεις και στις διασκεδάσεις, αλλά στις σύμφωνες με την αρετή ενέργειες [: ἐν ταῖς κατ᾽ ἀρετὴν ἐνεργείαις].

 πρωτότυπον κείμενον:

   ἀπολαύσειέ τ᾽ ἂν τῶν σωματικῶν ἡδονῶν ὁ τυχὼν καὶ ἀνδράποδον οὐχ ἧττον τοῦ ἀρίστου·

  εὐδαιμονίας δ᾽ οὐδεὶς ἀνδραπόδῳ μεταδίδωσιν, εἰ μὴ καὶ βίου.

οὐ γὰρ ἐν ταῖς τοιαύταις διαγωγαῖς ἡ εὐδαιμονία, ἀλλ᾽ ἐν ταῖς κατ᾽ ἀρετὴν ἐνεργείαις.