Κοινωνικά ζητήματα
με τη χρήση της Ai
(τεχνητής νοημοσύνης)
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ
Με βοηθητικό ή συμπληρωματικό εργαλείο το Ai (τεχνητή νοημοσύνη) στην απάντηση, τοποθέτηση και επίλυση ασκήσεων τεχνικού χαρακτήρα αλλά και
κοινωνικών προβληματισμών παρατηρείται να εισάγεται μία αδικία εις βάρος
εκείνων που μπορούσαν να είχαν τα πρωτεία κατόπιν προσπάθειας, επιμέλειας και
άσκησης. Τώρα, ακόμη και οι υστερήσαντες σε μελέτη, προβληματισμό και στοχασμό,
μπορούν με τη χρήση του συγκεκριμένου εργαλείου της Ai να έχουν έτοιμες και πρόσφορες απαντήσεις.
Πώς λοιπόν μπορεί να επανορθωθεί αυτή η αδικία όταν μιλούμε για ένα
«αξιοκρατικό», «αξιολογικό» και «βαθμονομημένο σε κλίμακες γνώσης και απόδοσης»
διοικητικό, οργανωσιακό, επιχειρησιακό, εκπαιδευτικό σύστημα;
Από ποιο σημείο και μετά η «καινοτομική σκέψη», προνόμιο κάποτε των
ανθρώπων που υπερείχαν γνωστικά σε σχέση με τους υπόλοιπους, γίνεται τώρα, με τη
χρήση του Αi, κάτι που είναι δευτερεύον, και
ιδίως δεν μπορεί να διακριβωθεί αν αυτή πλέον προέρχεται από τον ίδιο τον
ερωτώντα ή από την απάντηση που δόθηκε από την μηχανή αναζήτησης;
Επίσης οι απαντήσεις που θα προσφερθούν στην πορεία του χρόνου από το Ai, δεν θα αποτελέσουν μία «πανάκεια», η οποία θα οριοθετήσει
είτε την επιστημονική έρευνα είτε το πεδίο των υπαρχόντων γνώσεων, ώστε κάθε
άλλη ερευνητική πρόταση (κάθε άλλο «παράδειγμα» κατά τον Thomas Kuhn) να
χαρακτηρίζεται ως περιττή ή μη ενδιαφέρουσα;
Στην ουσία δηλαδή δεν θα δημιουργηθεί με την πάροδο του χρόνου μία νέα
βίβλος «Επιτρεπομένων Γνώσεων» (αυτή που θα υποστηρίζεται από την Αi), και μία νέα λίστα «εξοβελιμιαίων βιβλίων ή γνώσεων» για
όσες προτάσεις δεν θα εμπεριέχονται στην έγκριση της Αi;
Τοποθέτηση:
Θέση 1:
Το ερώτημα που τίθεται εγείρει ένα
πολυσύνθετο φάσμα φιλοσοφικών, επιστημολογικών και τεχνολογικών προβληματισμών,
οι οποίοι άπτονται του πυρήνα της σχέσης μεταξύ ανθρώπινης γνωσιακής υπεροχής,
αξιολογικών συστημάτων και της ταχύτατα εξελισσόμενης τεχνητής νοημοσύνης.
Η διατύπωση του προβληματισμού αφορά τη
διακινδύνευση της αξιοκρατίας και της ερευνητικής πρωτοτυπίας στο πλαίσιο ενός
κόσμου που επαναπροσδιορίζεται από τις δυνατότητες της ΑΙ.
1. Η τεχνητή νοημοσύνη
ως εξισωτικός μηχανισμός και οι συνέπειες επί της αξιολόγησης:
Πράγματι, η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης
(ΑΙ) ως υποστηρικτικού εργαλείου στην επίλυση ασκήσεων, την ανάλυση κοινωνικών
φαινομένων ή και την παραγωγή κειμένου, συνιστά έναν τεχνολογικό «επιταχυντή»
που ενδέχεται να αμβλύνει τη διαφορά μεταξύ των γνωσιακά επιμελών και εκείνων
που παραδοσιακά υστερούσαν σε μελέτη, αναλυτική σκέψη ή φιλοσοφικό στοχασμό.
Ωστόσο, αυτό το φαινόμενο πρέπει να
προσεγγιστεί με εννοιολογική ακρίβεια: η ΑΙ δεν δημιουργεί εκ του μηδενός –
συνδυάζει, συγκρίνει, αναλύει και προβλέπει βάσει ήδη υπαρχουσών δεδομένων.
Η επιδεξιότητα έγκειται στην (επι)κριτική
αξιοποίηση των παραγόμενων αποτελεσμάτων, κάτι που εξακολουθεί να
απαιτεί ανθρώπινη ικανότητα κριτικής σκέψης, εννοιολογικής διαύγειας και
επιστημολογικής εγρήγορσης.
Εν ολίγοις, η ΑΙ δύναται να εξισώνει
επιφανειακά την «παραγωγή απαντήσεων», δεν εξισώνει όμως την ικανότητα
κατανόησης ή την πνευματική εμβάθυνση.
2. Ο κίνδυνος
υπονόμευσης της αξιοκρατίας:
Εντός αξιολογικών, εκπαιδευτικών ή
διοικητικών δομών όπου η απόδοση κρίνεται βάσει τελικού αποτελέσματος και όχι
βάσει της διαδικασίας παραγωγής (process-based assessment),
είναι υπαρκτός ο κίνδυνος υπονόμευσης της αξιοκρατίας.
Αυτό επιβάλλει τη μεθοδολογική και
παιδαγωγική αναπροσαρμογή των συστημάτων αξιολόγησης, ώστε να μετατοπίζεται το
βάρος από το τί παρήχθη στο πώς και γιατί παρήχθη.
Η στοχαστική και μεθοδολογική διαδρομή πρέπει να καθίσταται αξιολογήσιμη με
σαφή κριτήρια, περιορίζοντας έτσι το φαινόμενο της μηχανικά παραγόμενης
«ευφυΐας».
3. Η αποδόμηση της
καινοτομικής σκέψης και το ζήτημα της πνευματικής ιδιοκτησίας:
Η καινοτομική σκέψη, όπως την
αντιλαμβανόμαστε υπό το πρίσμα της δημιουργικής μετα-ανάλυσης, της επαγωγικής
ικανότητας και της εννοιολογικής επανατοποθέτησης γνωστών θεμελίων, δεν
καταργείται αλλά μεταβάλλεται υπό το καθεστώς της ΑΙ.
Η δυσχέρεια διακρίβωσης του φορέα της
καινοτομίας (άνθρωπος ή μηχανή) προκαλεί εύλογους κινδύνους για την αναγνώριση
της πνευματικής συνεισφοράς και επιβάλλει νέες δεοντολογικές και νομικές
προσεγγίσεις.
Σε περιβάλλοντα αμιγώς γνωσιοκεντρικά, η
τεκμηρίωση της πρωτοτυπίας δεν μπορεί πλέον να βασίζεται απλώς στο τελικό
προϊόν – πρέπει να συμπεριλαμβάνει το ιστορικό νοητικής παραγωγής.
4. Το ερώτημα της
«γνωσιακής μονοκαλλιέργειας»:
Η αναφορά στην πιθανή δημιουργία ενός corpus
«επιτρεπομένων γνώσεων» παραπέμπει σε ένα δυστοπικό σενάριο όπου η ΑΙ
λειτουργεί ως γνωσιολογικός λογοκριτής, επιβάλλοντας παραδειγματικά
σχήματα και απορρίπτοντας ως «παρεκκλίσεις» κάθε εναλλακτική πρόταση.
Αν και κάτι τέτοιο αντίκειται στις
θεμελιώδεις αρχές της επιστημονικής εξέλιξης –όπως αυτές διατυπώθηκαν από τον
Kuhn περί διαδοχής επιστημονικών παραδειγμάτων–, εντούτοις η εμπορική και
θεσμική ενσωμάτωση της ΑΙ ενέχει πράγματι τον κίνδυνο εδραίωσης ενός «τεχνογνωσιακού
κανονισμού», όπου η καινοτομία θα κρίνεται με όρους στατιστικής συχνότητας
ή προηγούμενης αποδοχής, και όχι με βάση τη δυνητική ριζοσπαστικότητα της
σύλληψης.
Συμπερασματικά:
Η εισαγωγή της τεχνητής νοημοσύνης δεν αίρει
την ανάγκη για ανθρώπινη ευφυΐα· την μεταθέτει. Το ζητούμενο πλέον
δεν είναι μόνο η παραγωγή απαντήσεων αλλά η κριτική εποπτεία της
παραγωγής γνώσης, η οποία και καθίσταται το νέο πεδίο διάκρισης.
Η επαναθεμελίωση αξιοκρατικών συστημάτων και
η θωράκιση της επιστημονικής πολυφωνίας απαιτούν θεσμική πρόνοια,
μεταρρυθμιστικές παρεμβάσεις και ερμηνευτική ευσυνειδησία, ώστε το εργαλείο να
μην καταστεί κυρίαρχο επί του χειριστή.
Θέση 2:
Το κείμενο θέτει εύστοχα και με οξύνοια
θεμελιώδη ερωτήματα περί της σχέσης μεταξύ τεχνητής νοημοσύνης (AI) και της
γνωστικής, αξιολογικής, και εν τέλει πολιτισμικής λειτουργίας των κοινωνιών
μας.
Η απάντηση που ακολουθεί αποσκοπεί στην
προσέγγιση αυτών των ζητημάτων με αυστηρά επιστημονικό ύφος, λαμβάνοντας υπόψη
θεωρητικά σχήματα από τη φιλοσοφία της επιστήμης, την κοινωνιολογία της γνώσης
και την ηθική της τεχνολογίας.
Η ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης στα
πεδία της γνωστικής δραστηριότητας και της κοινωνικής διαχείρισης της
πληροφορίας αναδεικνύει ένα νέο πεδίο εντάσεων μεταξύ παραδοσιακών μορφών
αξιολόγησης και των μεταμορφωτικών δυνατοτήτων των υπολογιστικών συστημάτων.
Το πρόβλημα της φαινομενικής «αδικίας» που
διαφαίνεται υπέρ εκείνων που αξιοποιούν την AI χωρίς την απαιτούμενη προσωπική
πνευματική άσκηση, είναι ουσιωδώς πρόβλημα μεθοδολογικής αναδιάρθρωσης της
αξιολόγησης — όχι απλώς ηθικής απόκλισης.
Η αξιοκρατία, όπως ορίζεται σε συστήματα
βασισμένα στην εξατομικευμένη προσπάθεια, πρέπει να επανεξεταστεί υπό το πρίσμα
της αναδιανεμητικής ισχύος των τεχνολογικών εργαλείων.
Επιπροσθέτως, η ανίχνευση της πνευματικής
αυθεντικότητας καθίσταται δυσχερέστερη, καθώς η γραμμή μεταξύ ανθρώπινης σκέψης
και υπολογιστικής συνεπαγωγής θολώνει.
Η προβληματική αυτή θυμίζει την έννοια της
«γνωσιακής οικειοποίησης» (cognitive outsourcing), κατά την οποία ο ανθρώπινος
νους μεταβιβάζει μέρη της γνωστικής διαδικασίας σε εξωτερικά συστήματα.
Το ερώτημα δεν είναι μόνο δεοντολογικό, αλλά
και επιγενετικά επιστημολογικό: αν η καινοτομία παύει να είναι απόρροια του
εσωτερικού στοχασμού, μεταβαίνουμε σ’ ένα καθεστώς διανοητικής ετερονομίας.
Στο πλαίσιο του Kuhnianού παραδείγματος, η AI λειτουργεί ως πιθανός
παράγοντας σταθεροποίησης ενός κυρίαρχου παραδείγματος («normal science»), παρά
ως εργαλείο επαναστατικής μετάβασης σε νέο παράδειγμα.
Όντως, υπάρχει κίνδυνος να παραχθεί ένα
τεχνο-επιστημονικό status quo, όπου οι προτεινόμενες απαντήσεις του συστήματος
προσλαμβάνονται ως τελεσίδικες ή μη επιδεχόμενες υπέρβασης. Εδώ διακυβεύεται η
ελευθερία της έρευνας, η ίδια η έννοια της «επιστημονικής περιέργειας» ως
κινητήριας δύναμης της προόδου.
Τέλος, το ενδεχόμενο συγκρότησης μιας
«κανονιστικής ανθολογίας γνώσης», εντός της οποίας η AI θα λειτουργεί ως
θεματοφύλακας της ορθότητας ή της νομιμότητας της γνώσης, παραπέμπει στην
ανάδυση ενός νέου ψηφιακού κανονιστικού λόγου.
Εάν δεν τεθούν θεσμικά, γνωσιολογικά και ηθικά
φίλτρα στη χρήση των ΑΙ συστημάτων, πράγματι ελλοχεύει ο κίνδυνος δημιουργίας
ενός νεολογικού Index Librorum Prohibitorum — μιας λίστας απόψεων και θεωριών
μη προσηκουσών προς την επικρατούσα υπολογιστική κανονικότητα.
Η απάντηση στην παρούσα κρίση δεν έγκειται
στην απόρριψη του εργαλείου, αλλά στην αναθεώρηση των παιδαγωγικών,
γνωσιολογικών και θεσμικών πλαισίων. Αντί να απαιτούμε την ακύρωση της AI,
οφείλουμε να αναδομήσουμε τα κριτήρια αξιολόγησης της δημιουργικότητας, της
ερευνητικής αυτενέργειας και της επιστημονικής πρωτοβουλίας. Μόνο έτσι μπορεί
να διασφαλιστεί ότι η τεχνολογία δεν υποκαθιστά την κριτική σκέψη, αλλά την
ενισχύει.
(οι
απαντήσεις στο τεθέν ερώτημα από τη μηχανή αναζήτησης Ai τη βοηθεία του Θ.Π.)
ΕΛΕΥΘΕΡΟΓΡΑΦΟΣ
eleftherografos.blogspot.com
[ ανάρτηση 12 Μαϊου 2025 :
Κοινωνικά ζητήματα
με τη χρήση της Ai
(τεχνητής νοημοσύνης)
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ]
αναπαραγωγή ανάρτησης
Λόγος Έμφρων
logosemfron.blogspot.com
[ ανάρτηση 13 Μαϊου 2025 :
Κοινωνικά ζητήματα
με τη χρήση της Ai
(τεχνητής νοημοσύνης)
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ]
